Warszawa, kolekcja prywatna

Legutko Z. M., Kronika [w:] „Pro Arte” Polish Art in the World / Sztuka polska w świecie, Autumn / jesień 1987, [kwartalnik; New York], s. 59 (gips).
Deryng X., Boleslas Biegas. Sculptures – Peintures [katalog wystawy], Trianon de Bagatelle, Paryż 1992, wewnętrzna strona okładki (gips) s. 269 (szkic do rzeźby).

Ja jestem waszem słońcem, waszą dźwignią…Wierzcie we mnie, bo ja jestem widnokręgiem wszechpotęgi, wiedzy wiecznej. Wy jesteście narzędziami moich pragnień, wy rzeźbicie twory moje, nadajecie kształty różne, wykończcie każdy szczegół… kierowani wolą myśli mojej.(Biegas B., Owczarek; Lechit: 2 obrazy dramatyczne, Warszawa 1906, s. 102)

Początek drugiej dekady XX wieku to pomyślny czas w twórczości i życiu Bolesława Biegasa. Równolegle do powstających wówczas posągów znanych kompozytorów i poetów – prac ekspresjonistycznych, ilustrujących żywioł i potęgę artystycznego Geniuszu, w twórczości rzeźbiarza objawia się silnie nurt geometryzująco-linearny. Został on zainicjowany jeszcze przed wyjazdem do Francji w słynnej kompozycji „Księga Życia” z 1901 roku. Kompozycje geometryczne Biegasa cechowało odejście od naturalizmu i wymaganej wówczas poprawności anatomii, szkicowość i synteza całej postaci. Do tego repertuaru zaliczamy oferowane dzieło – „Myśl twórcza” (La Pensée Créatrice). Szkice piόrkiem do „Myśli twόrczej” i niektόrych innych dwustronnych rzeźb, znalazły się w szkicowniku artysty z 1912 roku, przechowywanym w jego archiwach w Towarzystwie Historyczno-Literackim/Bibliotece Polskiej w Paryżu.

Każda ze stron dzieła przedstawia uproszczone, dalekie od realizmu postacie ludzkie, w stylizowanej długiej szacie i w hełmach na głowach. Hełmy przylegają tyłem do dysku – aureoli, będącej symbolem boskości i świętości. Jedna strona rzeźby przedstawia kobietę, noszącą na głowie szpiczasty hełm, z ktόrego wyłaniają się trzy schematyczne, stylizowane głowy. Jej łokcie oparte są na spirali usytuowanej na wysokości brzucha. U podstawy rzeźby znajduje się trόjkąt, w ktόry wpisana jest kolejna schematyczna twarz. Ze szczytu trόjkąta, w ktόry wpisana jest twarz, wystrzela w gόrę pionowy falisty słup energii czy płomienia, symbolizujący zapewne myśl. Z tego falistego kształtu wyłania się wspomniana spirala, zakończona w centrum ludzką głową, widzianą z profilu. Podobne spirale – symbole początku życia – pojawiają się kilkakrotnie w innej monumentalnej rzeźbie dwustronnej „Początek życia” (Le commencement de la Vie) z ok. 1911 roku.

Druga strona rzeźby przedstawia postać o pociągłej, kanciastej twarzy, noszącą na głowie hełm sięgający brwi, zwieńczony zgeometryzowanym ludzkim obliczem. Ręce postaci podniesione są w kierunku twarzy. Dłonie tworzą oparty na wierzchołku kwadrat. Szata opada w dόł całkowicie płaską płaszczyzną, po ktόrej biegną długie, rόwnoległe, pionowe linie, kończące się na podpierającym postać od dołu trόjkącie, podobnym do tego, jaki znajduje się na odwrotnej stronie dzieła. W niego wpisana jest część kolejnej schematycznie ujętej twarzy. Poszczegόlne części obu postaci przybierają kształt figur geometrycznych, głόwnie trόjkątόw, kwadratόw, kόł i spiral. Z ramion obu figur wyrastają pod kątem prostym w stosunku do głόwnych postaci kolejne głowy, po jednej na każdym ramieniu. Twarze te złożone są z dwόch rόżnych połόwek. Po stronie kobiecej, głowy zwieńczone są widocznymi z profilu, szczerzącymi zęby kameleonami. Na ich grzbietach umieszczone są stożkowate muszle ślimaka. Po drugiej stronie, głowy noszą szpiczaste hełmy, nasunięte głęboko na czoło. Płaszczyzny boczne rzeźby poniżej dwoistych głόw ozdobione są licznymi, wyrytymi w gipsie rysunkami zwierząt, głόwnie fantastycznych ptakόw czy trudnych do zidentyfikowania prehistorycznych form zwierzęcych pośrednich pomiędzy ptakami a ssakami.

Tak bogata forma dzieła służyć ma wyrażeniu ambitnego programu symbolicznego, który odwołuje się do kwestii kosmogonicznych: powstania życia ludzkiego na ziemi. Jego stworzycielem, według Biegasa, jest istota boska, przedstawiona jako schematyczna twarz w trόjkącie, z ktόrej myśli –

wyobrażonej jako fala czy płomień energii, skoncentrowanej następnie w postaci spirali – powstaje człowiek. W twόrczości artysty istota boska bywa wieloista. W „Myśli twόrczej” motyw trzech głόw powtόrzony jest wielokrotne. Innym elementem symbolicznym, użytym przez autora jest spirala, wyjątkowo bogata w znaczenie. Oznacza ona w rόżnych kulturach ewolucję wszechświata, a także powtarzalny cykl ludzkiego życia: narodziny, życie i śmierć. Spirala odnosi się też do ruchu i nieskończoności, energii i tajemnicy wszechświata oraz wiecznej trwałości bytu.
Źródła symboliki rzeźb dwustronnych, zwłaszcza tych z lat 1911-1913, można szukać również w hinduizmie. W „Myśli twórczej” zawarte są rytualne gesty dłoni, zwane mudrami. Kolisty kształt łączący głowy obu postaci odwoływałby się z kolei do symbolu solarnego i idei światłości jako mocy twórczej i światłości mistycznej, typowej dla hinduizmu. W podobny sposób obecność spirali łączy „Myśl twórczą” z dalekowschodnią religią. Natomiast „sklejenie” dwόch postaci plecami wypada odnieść bardziej to tradycji wielostronnych stel, czy do estetyki cenionej przez Biegasa Secesji wiedeńskiej. 

„Myśl twórcza” wpisuje się w najciekawszy i głęboko filozoficzny wątek symbolistyczny, będący wykładnią autorskiej kosmogonii. Dzieło jest doskonałym przykładem twόrczości artysty pod względem stylistycznym i wyraźnie przedstawia jego konsekwencję w zastosowaniu wypracowanego na początku wieku repertuaru formalnego, wzbogaconego nowymi rozwiązaniami. Praca stanowi także znakomity dowόd na nowoczesne myślenie formalne, w ktόrym uproszczenie kształtów, ich daleko posunięta geometryzacja, hieratyzacja i wertykalizacja, a także dekoracyjne traktowanie powierzchni za pomocą linii o konotacjach nie wyłącznie secesyjnych – są wyrazem bardzo indywidualnego i oryginalnego języka artystycznego Biegasa.

Bolesław Biegas to jeden z najwybitniejszych polskich modernistycznych malarzy i rzeźbiarzy. Przyszedł na świat w 1877 roku w małej wiosce na Mazowszu. Po wczesnej stracie obojga rodziców, pracował jako pomocnik stolarski, terminował też w pracowni snycerskiej w Warszawie. W roku 1896 jego rzeźbami w glinie zainteresował się lekarz z Ciechanowa, Franciszek Rajkowski, który objął Biegasa opieką i ułatwił dalszą pracę rzeźbiarską. Wykonane w tej wczesnej fazie twórczości rzeźby, czerpiące inspirację z życia mazowieckiej wsi, artysta pokazał na wystawie w Warszawie, czym przyciągnął uwagę krytyków. Wśród piewców talentu młodego rzeźbiarza znaleźli się Aleksander Świętochowski, Aleksander Rzewnicki i hrabia Adam Krasiński. Wkrótce Biegas rozpoczął studia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Pod wpływem Stanisława Przybyszewskiego szybko odrzucił zasady nauczania akademickiego, co poskutkowało wydaleniem go z uczelni. W tym samym czasie prace młodego rzeźbiarza podbijały już Wiedeń i Monachium. W 1901 roku wyjechał na stałe do Paryża. Związał się ze środowiskiem polskim, przyjaźniąc się zwłaszcza ze znakomitą artystką Olgą Boznańską. Został członkiem Polskiego Towarzystwa Historyczno-Literackiego, któremu pod koniec życia zapisał cały majątek i dorobek artystyczny. Pierwsze lata w Paryżu to niekończące się pasmo sukcesów. Biegas wystawiał swoje prace na salonach czasopisma „La Plume”, salonach niezależnych i jesiennych, a także na ekspozycjach Société Nationale des Beaux-Arts. Indywidualne wystawy artysty odbywały się w paryskiej Galerie A. Seligmann (1911, 1925), Galerie Bernheim-Jeune (1929) i Galerie Arts et Artistes Polonais (1932), oraz w londyńskiej Arlington Gallery (1930). Swoje prace pokazywał ponadto w Petersburgu, Kijowie, Rzymie i Amsterdamie. Po I wojnie światowej zarzucił rzeźbę na rzecz malarstwa. Pochłonęła go symbolistyczna sztuka Moreau i Bocklina, zafascynował się dekoracyjnością okresu secesji. W dziedzinie malarstwa, do jego najbardziej oryginalnych dzieł należą „portrety sferyczne” – seria, którą Biegas zapoczątkował w 1918 roku. Przedstawiały one przede wszystkim okultystyczne wizerunki tajemniczych kobiet, ale także portrety politycznych przywódców i dyktatorów. W latach 20. Artysta stworzył cykl obrazów o charakterze onirycznym i erotycznym, zatytułowany „Mistyka nieskończoności”. Dzieła zostały pokazane po raz pierwszy w 1925 roku, w Galerie André Seligmann w Paryżu i przyjęte bardzo entuzjastycznie. Ich kontynuację stanowił cykl „Sławni ludzie” z lat 30. Przez środowisko paryskie Biegas uznawany był za artystę awangardowego, na długo przed fowistami, kubistami i futurystami. Powszechnie uważany jest za czołowego przedstawiciela kierunku symboliczno-secesyjnego. Niemniej jego zróżnicowana i bogata twórczość nosi cechy silnej indywidualności. Tymczasem po II wojnie światowej artysta popadł w zapomnienie. Ponowne zainteresowanie jego twórczością narodziło się w latach 70., gdy polscy i francuscy historycy sztuki zajęli się badaniem jego spuścizny, przygotowując wystawy i opracowania, m.in. monumentalny katalog dzieł Biegasa, wydany dzięki Bibliotece Polskiej w Paryżu przez Xaviera Derynga.