Polswissart

Jacek Malczewski przebywał wraz ze swoimi siostrami Bronisławą i Heleną we dworze w Lusławicach nad Dunajcem w okresie od lata 1919 roku do Bożego Narodzenia roku 1926. Zaprzyjaźnił się wówczas z dr Romanem Soczyńskim, lekarzem pediatrą, wówczas byłym asystentem kliniki chorób dzieci Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Dr Roman Soczyński wraz z małżonką Anną w latach 1919 – 1928 zamieszkiwał w Zakliczynie, położonym zaledwie kilka kilometrów od Lusławic. Więzy przyjaźni jakie połączyły artystę z zasłużonym lekarzem musiały być bardzo silne. Malczewski zadedykował bowiem rodzinie Soczyńskich dwa duże portrety. Pierwszy, przedstawiający dr Romana Soczyńskiego, powstał w 1922 roku. Oferowany Portret Anny Soczyńskiej z siostrą, namalowany został dwa lata później, w roku 1924. Portret ten, ze względu na swój wymiar intymny, emocjonalny, jest szczególnym dziełem Jacka Malczewskiego. Anna Soczyńska, centralna postać kompozycji, w momencie powstania obrazu latem 1924 roku była bowiem w stanie błogosławionym. Wkrótce miała przyjść na świat pierwsza córka doktorostwa – Maria Regina Flora Soczyńska. Ojcem chrzestnym pierworodnej został nie kto inny jak sam Jacek Malczewski. W prawej stronie kompozycji, obok młodej małżonki i przyszłej matki, Malczewski sportretował siostrę Anny Soczyńskiej – Aurelię Składzień. O samej Aurelii wiadomo tylko tyle, że była nauczycielką i przez pewien krótki czas kierowniczką szkoły powszechnej w Nagawczynie pod Dębicą. Artysta sportretował siostry najprawdopodobniej w okolicach Zakliczyna bądź Lusławic. W przedstawionych kobietach, zwłaszcza zaś w postaci Anny Soczyńskiej, uderza proporcjonalne zmniejszenie głowy, przez co ciało modelki nabiera dostojeństwa. Podobny zabieg, stosowany przez artystę często, służył uwypukleniu rangi portretowanej osoby. Artysta nie pozostawia cenia wątpliwości kto jest kluczową postacią malowanego przezeń portretu. To kobieta oczekująca dziecka, kobieta znana artyście, żona jego przyjaciela. Obydwie kobiety odziane w letnie suknie pozują uśmiechnięte, Aurelia spogląda wprost na widza, Anna zaś zamyślona i rozmarzona wzrokiem ucieka gdzieś w bok. Charakterystyka pewnej jakby nieobecności modelki jest często spotykana w portretach Malczewskiego. Cała przedstawiona scena ma atmosferę ciepłego, radosnego oczekiwania a zaangażowanie emocjonalne artysty jest niemalże wyczuwalne. Tak jakby Malczewski chciał tym obrazem ogłosić światu szczęsliwą nowinę.

(…) był od dziecka naturą głęboko uczuciową i poetyczną; tkwiło w nim usposobienie liryczne melancholijne, skłonność do zadumy, smutku i egzaltacji.

(Szydłowski T., Jacek Malczewski. Monografie artystyczne, tom 5., Kraków–Warszawa 1925, s. 7)

Absolwent krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w klasie Jana Matejki i paryskiej École des Beaux-Arts. Urodził się w 1854 roku w Radomiu jako jeden z czwórki rodzeństwa. Gdy miał jedenaście lat, zmarł jego jedyny brat, Teodor, co spowodowało u Jacka zainteresowanie mistycyzmem i duchowością. Wychowany w patriotycznej atmosferze domu rodzinnego oraz kształcony między innymi przez wybitnego literata Alfonsa Dygasińskiego – uczestnika powstania styczniowego – jako malarz obrał wątek patriotyczny za wiodący dla całej swojej twórczości. Jego wyrazem stały się obrazy syberyjskie i kolejne przedstawienia Ellenai, a także wprowadzana symbolika przedmiotów: kajdan, jakuckiej czapki czy wojskowego szynela.

W 1872 roku jego prace obejrzał sam Jan Matejko, który w liście do ojca młodego artysty pisał: „Rysunki kreślone ręką syna Pańskiego Jacka, zdają się wskazywać i obiecywać niepośledni talent malarski, którego rozwinięcia nie należy może zbyt długo przetrzymywać”. Za sprawą tej sugestii Malczewski przerwał naukę w gimnazjum i został przyjęty na pierwszy rok studiów w Szkole Sztuk Pięknych. W 1874 roku, podczas pobytu w Radomiu, namalował swój pierwszy olejny obraz – portret siostry Heleny przy fortepianie. W tym wczesnym okresie tworzył prace w duchu szkoły matejkowskiej, warsztatowo bardzo akademickie. Były to portrety, sceny rodzajowe i dzieła o tematyce patriotyczno-martyrologicznej. Od lat 90. w jego sztuce zaczęły pojawiać się treści symboliczne, przenikające się wzajemnie z wątkami patriotycznymi i biblijnymi, a także literackimi i alegoryczno-fantastycznymi. Ponadto nieprzerwanie realizował się jako portrecista, malując przy tym z wielką pasją podobizny własne.

W swoim życiu Malczewski sporo podróżował. W latach 1884-1885 wziął udział w naukowej ekspedycji Karola Lanckorońskiego do Małej Azji. Zwiedził także Grecję i Włochy. W latach 1885-1886 przebywał przez kilka miesięcy w Monachium. Po powrocie zamieszkał na stałe w Krakowie, gdzie został profesorem w Szkole Sztuk Pięknych (po 1900 roku przemianowanej na Akademię Sztuk Pięknych). Dwukrotnie był mianowany jej rektorem.

W 1886 roku na weselu córki profesorostwa Janczewskich artysta poznał Marię Gralewską, która rok później została jego żoną. W 1888 roku młodym państwu Malczewskim urodziła się córka Julia, a w 1892 roku syn Rafał – dziedzic ojcowskiego talentu i przyszły malarz. W tym samym czasie sztuka Malczewskiego osiąga pełnię dojrzałości. Doświadczenia monachijskie, młodopolska atmosfera Krakowa, a także klimat domu rodzinnego połączyły się i dojrzały w wielkich symbolicznych obrazach „Melancholia” (1894) i „Błędne koło” (1895-1897). Około 1900 roku artysta związał się z Marią Balową, która była przez lata największą spośród jego muz. Miłość ta zaważyła na charakterze twórczości Malczewskiego, który przedstawiał ukochaną we wszelkich obliczach – jako dumną Polonię, zwycięską Nike, kuszącą Eurydykę, spokojną Thanathos i zwodniczą chimerę.

Malczewski oprócz pracy na krakowskiej akademii, działał aktywnie w tamtejszym środowisku artystyczny i kulturalnym. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” i należał także do Grupy Zero, z którymi licznie wystawiał. W ostatnich latach życia przebywał głównie w Lusławicach i Charzewicach koło Zakliczyna. Pod koniec życia dotknięty ślepotą, zmarł 8 października 1929 roku.