Polswissart

Jako wydarzenie o wybitnej roli prekursorskiej, określić dziś można z perspektywy czasu Studium przestrzeni Wojciecha Fangora i Stanisława Zamecznika. Stanowiło ono prototyp aranżacji przestrzennych – environment. Wyprzedziło tego rodzaju poczynania w Polsce o prawie dziesięć lat. W stosunku do podobnych eksperymentów na Zachodzie – nie należało ani do spóźnionych ani wtórnych. Wnętrze organizowały tu plansze ustawiane w różnych zagęszczeniach, zawsze prostopadle w stosunku do siebie i do ścian pomieszczenia. Przy wejściu znajdowały się czarno-szar-białe, w głębi – kolorowe: z czerwienią, zielenią, błękitem, żółcią i brązem. Wszędzie występowało sfumato. Formy kuliste lub rozwinięte w smugi zagęszczeń usytuowane były na planszach centralnie ich krawędziami. Zastosowany schemat geometryczny w ustawieniu ekranów ulegał przełamaniu dzięki wzajemnemu oddziaływaniu i relacjom kolorystyczno-przestrzennym zachodzącym między planszami. Stworzona została nowa przestrzeń: załamująca się, wypełniona iluzyjnym ruchem, rozrastaniem się i przepływem nieuchwytnych, barwnych form. Złudzenie nabierało wzrastającej siły w sytuacji rzeczywistego poruszania się widza we wnętrzu.

cyt. za: Kowalska B., Polska awangarda malarska 1945-1970, Wydawnictwo PWN, Warszawa, 1975, ss. 89-90.

kolekcja prywatna, Warszawa
Galeria Szydłowski, Warszawa
własność artysty

Szydłowski St., Wojciech Fangor. Space as play, Kraków, 2012
Malarstwo Wojciecha Fangora, Galeria Domu Artysty Plastyka w Okręgu Warszawskim Związku Polskich Artystów Plastyków, Warszawa, 06.11.2015r. – 15.12.2015.

Szydłowski St., Wojciech Fangor. Space as play, [katalog wystawy], Kraków, 2012, s. 172.

Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, bezsprzecznie należy do grona największych klasyków współczesności, którzy swoją twórczością nadali kształt całej polskiej sztuce okresu powojennego. Jest w czołówce najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów, którego obrazy podbijają nie tylko rodzimy ale i światowy rynek sztuki. Początkowo Fangora fascynował kubizm. W okresie socrealizmu namalował obraz Matka Koreanka, jedno ze sztandarowych dzieł tego kierunku, a także stworzył wiele plakatów. W drugiej połowie lat 50. zwrócił się ku sztuce abstrakcyjnej. Jego twórczość zdominowana została przez problematykę przestrzeni, pokrewną estetyce op-artu. „Studium przestrzeni”, pierwszy na świecie projekt typu environment, zrealizowany w 1958 roku razem ze Stanisławem Zamecznikiem w Salonie „Nowej Kultury” był niewątpliwie przełomowym momentem w karierze artysty. Przy wejściu na wystawę Wojciech Fangor zamieścił krótkie wyjaśnienie: „Celem tej wystawy jest przekazanie zależności przestrzennych pomiędzy obrazami. Nie interesuje mnie, co zachodzi w indywidualnym obrazie, lecz co zachodzi pomiędzy obrazami. Obrazy stają się anonimowymi elementami zespołu, który rozpoczyna nowe życie i spełnia się w przestrzeni rzeczywistej. Odbiorca przez wybór drogi i czasu staje się automatycznie współtwórcą dzieła”. Na pierwszą połowę lat 70. przypada okres kontynuacji badań nad problematyką iluzji przestrzeni. Powstają wielkoformatowe płótna, w dużej części oparte na motywie fali. W 1970 roku Wojciech Fangor otworzył swoją indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku. Było to wydarzenie przełomowe w życiu twórczym artysty. Mający już wówczas duże doświadczenie artystyczne Fangor zdawał sobie sprawę z kluczowej roli jaką odgrywała zależność między dziełem sztuki a otaczającą je przestrzenią. Relacja ta była ogromnie ważna w przypadku kół i fal toteż architektura wnętrza Muzeum Guggenheima spinała całą ekspozycję nadając jej odpowiedniego poszukiwanego przez Fangora wydźwięku.

Fangor musi być wyjątkowy – a przynajmniej w moim doświadczeniu jest wyjątkowy – jako malarz, o którym nie można powiedzieć, że się go oglądało dopóki nie zobaczy się jego dzieła w oryginale. (…) Kolory Fangora, zazwyczaj żywe, choć niekiedy przytłumione, wydają się płynąć i wirować na płótnie jak farby wlane do basenu. Albo powierzchnia koloru może pulsować na tle innego koloru, kurcząc się i rozkurczając jak ameba oglądana pod mikroskopem. Niekiedy wydaje się, że jedna z tych powierzchni zaraz odpłynie i zniknie z płótna. A jednocześnie powstaje wrażenie, że kolory zmieniają się, nie tylko pod względem intensywności, lecz także tonu barwy. (…) Jest on wielkim romantykiem op-artu, działającym nie według reguł, lecz według połączenia intuicji i eksperymentu, odwołującym się nie do rozumu, lecz do naszej tęsknoty za tym, co tajemnicze. Kiedy już to czysto wzrokowe wrażenie nowości się zatrze, okaże się, że ta sztuczka optyczna faktycznie jest czymś więcej niż tylko sztuczką i jawi się jako brama do nowego doświadczenia koloru i przestrzeni. – John Canaday Fangor’s Romantic Op, New York Times, Feb 15, 1970, p.103.