Polswissart

Oscylujące wokół symbolicznej formy zabawek instalacje i obiekty Libery doprowadziły go w 1996 roku do jednej z najważniejszych prac: Lego. Obóz koncentracyjny. Jest to zestaw 7 pudełek z klockami Lego, z których można zbudować elementy obozu koncentracyjnego. Elementy zestawów zostały zapożyczone z oryginalnych zestawów Lego, lub zostały lekko zmodyfikowane przez artystę. Rolę więźniów „grają” zaczerpnięte z zestawów pirackich kościotrupy, a w roli oprawców lekko zmodyfikowane ludziki z zestawu policyjnego, jest też lekarz wykonujący eksperymenty na więźniach, stosy rączek odczepionych od kolorowych ludzików. Składy i magazyny ich kasków, czapeczek, ubranek i różnorodnych atrybutów ludzików z najróżniejszych zestawów. Kościotrupy odgrywają „scenki” w obozie, śpią na pryczach, maszerują, patrzą przez zasieki ogrodzenia, są zakopywane w dołach z prawdziwą ziemią. Z szarych klocków lego zbudowane są piece krematoryjne i wieże strażników.

"Najpierw rozważałem zrobienie sowieckiego gułagu - Lego Gułag, ale to nie działało - nie odnosiło się do obrazów, które mamy w głowie i nie przekazywało tego, co chciałem przez tę pracę powiedzieć. Terror niemiecki był zorganizowany, racjonalny, sowiecki - absolutnie chaotyczny. Moją intencją była refleksja nad racjonalizmem i edukacją." - Zbigniew Libera (cyt. za: Galeria Raster)

W lewym górnym rogu każdego pudełka znajduje się napis - "This work of Zbigniew Libera has been sponsored by Lego" - dzięki klockom podarowanym przez polski oddział tej duńskiej firmy możliwa była realizacja projektu. Po jej prezentacji w Danii, centrala Lego podjęła kroki prawne przeciwko artyście, jednak w efekcie burzliwej kampanii prasowej ostatecznie odstąpiła od procesu. Kontrowersje wokół "Lego" Libery, choć innej natury, miały miejsce i w Polsce, w wyniku czego artysta zrezygnował z wystawy w pawilonie polskim na Biennale w Wenecji. W międzyczasie jego pracą stała się swoistą ikoną i - w różnych wersjach - jest nieustanie prezentowana na wystawach i w kolekcjach muzealnych na całym świecie. "Lego. Obóz koncentracyjny" odczytywać można na wielu poziomach. Jacek Zydorowicz zebrał problemy, które praca porusza: kwestię dystansowania się od manipulacji rynkowych, potencjał przemocy zawarty w zabawkach; problem pamięci w kulturze, w końcu zagadnienia metaartystyczne. Sam Libera mówił:"Myśl, która doprowadziła mnie do zrobienia tej pracy, dotyczyła samej racjonalności, która jest podstawą systemu klocków lego, a która wydała mi się przerażająca: nie można z tych klocków zbudować nic, na co nie pozwala precyzyjny, racjonalny system". Jeden z 3 powstałych zestawów pracy Lego. Obóz koncentracyjny, w 2012 roku za kwotę 245 000 zł od prywatnego kolekcjonera zakupiło Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Oprócz fizycznych, wspólnie z francuskim wydawnictwem artystycznym OnestarPress, Zbigniew Libera wydał portfolio fotograficzne projektu, utrwalające na 22 fotografiach sceny przedstawiające złożone zestawy. Oprócz dwóch egzemplarzy autorskich, edycja wyniosła tylko 10 sztuk. Dokumentacja fotograficzna tej ikonicznej pracy jest nie tylko niezmiernie istotna z punktu widzenia archiwizacji ale też stanowi w pełni kolekcjonerski obiekt.

(…) byłem bardzo uwrażliwiony na kwestie wolności, równości. A wokół siebie widziałem opresyjne, wręcz barbarzyńskie społeczeństwo. Obserwowałem, jak się urabia ludzi, jak się nimi steruje. Patrzyłem na to codziennie i fatalnie się w takim otoczeniu czułem. Zupełnie nie jak mężczyzna, nie jak ktoś silny, kto wie, gdzie jest racja, a gdzie jej nie ma. – Zbigniew Libera
(Zbigniew Libera rozmawia z Barbarą Odnous, Życiorys artysty. Społeczeństwo ma dla mnie twarz kobiety, „Kultura enter”, 23.04.2015)

Zbigniewa Liberę uważa się za polskiego prekursora sztuki krytycznej. Jest on artystą interdyscyplinarnym i intermedialnym. Tworzy instalacje, wideoinstalacje, fotografiki, obiekty artystyczne oraz performansy. Urodził się w 1959 roku w Pabianicach. Rozpoczęte na uniwersytecie w Toruniu studia pedagogiczne przerwał na początku lat 80. by związać się z łódzkim środowiskiem artystycznym skupionym wokół galerii „Strych”. Tam też zorganizował swoją pierwszą indywidualną wystawę wiosną 1985 roku.

W ramach reakcji na wprowadzenie stanu wojennego Libera zajmował się projektowaniem ulotek i plakatów przeciwko pacyfikacji strajku w kopalni „Wujek”, drukował także ulotki dla „Solidarności”. Za te działania jesienią 1985 roku został aresztowany i skazany na półtora roku więzienia. Okres ten silnie odbił się na psychice młodego artysty i miał znaczący wpływ na jego późniejsze realizacje. Po wyjściu z więzienia razem z Jerzym Truszkowskim, Barbarą Konopką i Jackiem Rydeckim założył rodzaj artystycznej komuny. Wspólnie tworzyli obrazy i przeprowadzali działania artystyczne z pacjentami szpitala psychiatrycznego w Pabianicach, w którym Libera pracował jako terapeuta zajęciowy. Założyli też razem zespół punkowy Sternenhoch. Pod koniec lat 80. artysta zamieszkał z Przemysławem Kwiekiem i Zofią Kulik, dla której pozował do licznych fotokolaży. W 1989 roku odbył pielgrzymkę do Afryki, co pozwoliło mu utwierdzić się w życiowej roli jako artysta. „Pojechałem do Afryki sam. Wcale nie dlatego, że mnie starożytny Egipt pociągał. Sam siebie pociągałem. Pojechałem tam w podróż mentalną. Pokonywanie przestrzeni pomagało mi zrozumieć siebie” – mówi Libera (Zbigniew Libera rozmawia z Barbarą Odnous, Życiorys artysty. Społeczeństwo ma dla mnie twarz kobiety, „Kultura enter”, 23.04.2015).

Na początku swojej drogi twórczej Libera był mocno skupiony na tworzeniu poruszających form wideo, performansów i różnych akcji artystycznych oscylujących wokół motywu śmierci, destrukcji, seksualności i opresyjności społeczeństwa. Jednymi z jego pierwszych, fundamentalnych dla sztuki krytycznej realizacji były dokumenty wideo „Obrzędy intymne” (1984) oraz „Jak tresuje się dziewczynki” (1987). W latach 90. artysta zaczął tworzyć rzeźby, instalacje i obiekty przestrzenne. Powstała wówczas seria „urządzeń korekcyjnych”, których rolą było ośmieszenie kultury Zachodu. Do serii należały m.in. lalka, której można było ogolić nogi, uniwersalna wyciągarka do penisa czy urządzenia kulturystyczne dla małych chłopców. W 1996 roku Libera stworzył też ikoniczną dla siebie pracę „Lego. Obóz koncentracyjny”. Artysta ma na swoim koncie liczne wystawy polskie i zagraniczne, w tym w warszawskiej Zachęcie i CSW Zamek Ujazdowski, łódzkim Atlasie Sztuki, kopenhaskiej Galleri Faurschou, paryskiej Galerie Anne de Villepoix czy Guy McIntyre Gallery oraz European Art Associates w Nowym Jorku. Brał udział także w biennale Arte In Memoria w Rzymie (2019).