Polswissart

Hrabia Mihály Ádám György Miklós Károlyi de Nagykároly (1875 – 1955), pochodził z rodziny arystokratycznej, był węgierskim politykiem i dyplomatą, premierem i prezydentem. Jego rządy przypadają na trudny czas I wojny światowej i rozpad Cesarstwa Austro-Węgier. Z powodów politycznych, w lipcu 1919 r. zrezygnował z pełnionych funkcji i wyemigrował. Początkowo przebywał w Austrii, Czechosłowacji i Jugosławii. Pozbawiony majątku i oskarżony o zdradę stanu w 1923 roku, od 1924 mieszkał w Paryżu. Powrócił do kraju dopiero w 1943 roku. Właśnie podczas tego pobytu na wygnaniu w Paryżu, losy zetknęły go z polską malarską żydowskiego pochodzenia – Melą Muter, która w tym znamiennym dla jego życia momencie, stworzyła to potężne i psychologicznie przenikliwe studium portretowe emanujące monumentalizmem, który charakteryzował jej prace już sprzed I wojny światowej. To duże płótno, niemniej jednak jego siła nie tkwi tylko w jego rozmiarze ale w magnetyzującej, wręcz przytłaczającej osobowości modela. Hrabia siedzi w eleganckim art-decowskim fotelu z zielonym obiciem. Przyjmuje swobodną, aczkolwiek emanującą godnością i arystokratycznym dystansem pozę. Lekko otwarte usta sugerują, że rozmawia z artystką. Niemniej nic nie jest w stanie osłabić przenikliwego spojrzenia portretowanego. Subtelny gest dłoni obracającej na palcu złoty sygnet rodowy, zestawiony z silnym gestem drugiej dłoni opartej na kolanie tylko potęguje to wrażenie. Tło jest neutralne, nic nie odciąga naszej uwagi od tego wyrafinowanego spojrzenia zza binokla i drobnych gestów, w których Mela Muter zawarła całą prawdę, a wręcz całą historię tego arystokraty na wygnaniu. Neutralność i oszczędność zabiegów artystycznych a jednoczesna esencjonalność stylowa i skupienie na analizie psychologicznej modela czyni z tego obrazu nie tylko najwyższej klasy dzieło na tle twórczości Meli Muter ale również wybitne dzieło sztuki portretowej, bez zwątpienia stanowiąc interesującą propozycję dla najbardziej wymagających kolekcjonerów.

Polska, kolekcja prywatna
aukcja Domu Aukcyjnego Sotheby's, Londyn, 10 grudzień 2014, poz. 67
kolekcja prywatna
własność hrabiego Mihály Károlyi
zakup od artysty

Instytut Carnegie, Pittsburgh, Twenty-eighth International Exhibition of Paintings, 1929. poz. 206.
Pittsburgh, Saint Luis Art Muzeum Foreign Section of the Twenty-eighth International Exhibition of Paintings from Carnegie Institute, 11 marca – 27 kwietnia, 1930, poz. 69.

To Paryż dał mi wszystkie elementy, które składają się na moją sztukę. Tu odnalazłam nawet mój słowiański charakter, którego w Polsce bym zapewne nawet nie zauważyła, a który tu wszyscy chętnie zauważają w moich płótnach. I w tym jest, jak sądzę, wielka siła Paryża: wszystkie przeróżne surowce, jakie przywozimy tu ze sobą, ulegają tu wzmocnieniu i przetapiają się w jednolity typ, rodzaj solidnego i jednorodnego metalu. – Mela Muter

(Mela Muter. Malarstwo, wyd. Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu, Toruń, 2010, s. 13.)

Mela Muter – a dokładnie Maria Melania z Klingslandów Mutermilch – urodziła się w Warszawie, w majętnej żydowskiej rodzinie, wiernej polskiej tradycji niepodległościowej. Swoją edukację malarską rozpoczęła uczęszczając na kurs w prywatnej Szkole Rysunku i Malarstwa dla Kobiet w Warszawie, prowadzonej przez Miłosza Kotarbińskiego. W 1901 roku wyjechała do Paryża, w którym z niewielkimi przerwami została do końca życia. Będąc młodą matką kształciła się w paryskich szkołach: Académie Colarossi oraz Académie de la Grande Chaumičre, które umożliwiały edukację kobietom. Po burzliwym małżeństwie z krytykiem sztuki Michałem Mutermilchem, artystka wywołała duże zainteresowanie wśród paryskiej awangardy swoim związkiem z francuskim publicystą Raymondem Lefebvrem. Barwna osobowość Meli Muter pozwoliła jej na nawiązanie interesujących relacji z elitą inteligencką i artystyczną. W gronie bliskich jej przyjaciół znajdował się uwielbiany w Francji poeta Rainer Maria Rilke. Malarka utrzymywała także kontakt z Polakami mieszkającymi w Paryżu – Leopoldem Staffem, Władysławem Reymontem oraz Stefanem Żeromskim. Znała się również z Olgą Boznańską, obok której wynajmowała sąsiadującą pracownię.

Mela Muter należała do międzynarodowego artystycznego kręgu École de Paris, a jej nazwisko pojawiało się wśród najbardziej cenionych twórców, takich jak Marc Chagall, Amadeo Modigliani czy Pablo Picasso. Wśród sportretowanych przez nią osobistości świata sztuki, znaleźli się m.in. meksykański malarz, mąż Fridy Kahlo – Diego Rivera, znany marszand Ambrois Vollard, czy wreszcie jeden z najważniejszych architektów francuskich Auguste Perret, który zaprojektował dla niej luksusową willę i pracownię przy Rue Vaugirard 114. W 1917 roku atelier Meli Muter odwiedził sam Henri Matisse, którego zachwyciła jej sztuka. Malarka wystawiała w paryskich galeriach Chéron (1918) i Druet (1926 i 1928), a także na pokazach w barcelońskiej Galerii José Dalmau, w Monachium, Pittsburgu oraz krajowych wystawach zbiorowych w Krakowie, Lwowie i Warszawie.

W jej karierze istotne okazały się podróże. Podczas pobytu w Bretanii, malarkę zaintrygowała sztuka artystów tzw. szkoły z Pont-Aven. Uproszczony, miękki modelunek portretowanych postaci, czasami kontrastowany z abstrakcyjnie położoną barwną plamą farby, przyczynił się do jej krótkiej fascynacji twórczością Gauguina. Na jej dojrzały styl wpływ miała jednak inspiracja płynąca z obrazów Paula Cézanne'a, Vincenta van Gogha oraz Edouarda Vuillarda. Będąc pod wrażeniem ich sztuki, artystka zaczęła eksperymentować z plamą barwną, rozbijając ją na wibrujące drobne cząsteczki. Zmieniła również stosowaną kolorystyczną paletę, co przyczyniło się do wypracowania nowej nastrojowości dzieł i bardziej intymnego klimatu.