Polswissart

W 1949 roku Marian Bogusz, ówczesny kierownik Galerii Młodych Artystów i Naukowców zaproponował Wojciechowi Fangorowi wystawę jego prac w Klubie Młodych Artytów i Naukowców w salach dawnego Instytutu Propagandy Sztuki. Młody artysta, jak sam wspominał, poczuł się zaszczycony. Był to bowiem pierwszy publiczny pokaz jego twórczości. Pokaz obejmował 23 prace, w tym 21 obrazów olejnych i 2 rzeźby gipsowe - wszystkie prace z lat 1948 - 49. Fangor mieszkał wtedy w Klarysewie i spośród ponad setki obrazów, którymi juz wówczas dysponował wybrał właśnie te, głównie pejzaże i portrety. Artystę rozczarował wprawdzie, w co trudno uwierzyć, słaby jak mu się wydawało odbiór wystawy, ale nie przeszła ona bez echa. Tak w kilka lat po wystawie z 1949 roku pisał o niej Janusz Bogucki, jeden z najwybitniejszych polskich krytyków i animatorów życia artystycznego: Były to z wielkim rozmachem malowane obrazy o ludowej jaskrawości koloru, a formie brutalnej i ekspresyjnej, podkreślonej grubym konturem. Wyróżnia się wsród nich cykl wizerunków wielkich ludzi: Kopernik, Chopin, Lenin, Einstein. Wyraził się w nich, nieco archaicznie, przekorny protest malarza wobec gładkiej, tradcyjnej ikonografii. Wielka, mocno konturowana głowa Lenina na plakatowo czerwonym tle, po picassowsku udramatyzowany Chopin ze starego dagerotypu - nie są jeszcze wolne od pewnej naiwności i prymitywizmu w pomysłach i realizacji plastycznej. Mimo to, a raczej własnie dlatego odczuwa się w nich narodziny sztuki bardzo prawdziwej w swym dynamicznym wyrazie, walczącej bezkompromisowo z więzami przebrzmiałych konwencji i z urokami wszelkiego estetyzmu. I w istocie tak było. Malarstwo Wojciecha Fangora już wówczas było nowatorskie i odkrywcze w Polsce, choć czerpało niewątpliwie z przemożnego wpływu Matisse`a, Légera, a w szczególności Picassa. Stylizacyjne uproszczenia bryły, ostre krawędzie płaszczyzn, stosowanie geometrycznych form, wszystko to składało się na malarstwo kubizujące. Prace z lat 1948 - 49 miały potem swoją kontynuację w obrazach figuratywnych z lat 90-tych i później. Najwyraźniej był to ważny dla artysty moment twórczy, bo nawiązywał do tych kompozycji również pod koniec życia. Na nowo je interpretował i dodawał nowatorskie elementy, które jakby klamrą spinały całą jego drogę twórczą.
Prezentowana praca należy niewątliwie do prawdziwych kolekcjonerskich rarytasów, nie tylko dla wielbicieli sylwetki artystycznej Wojciecha Fangora. Przede wszystkim jest jedną z nielicznych zachowanych prac artysty z tego okresu, zwłaszcza w takim formacie. Nie była również prezentowana publicznie od czasów wystawy w 1949 roku, choć wymieniana jest w wielu źródłach jako sztandarowy przykład twórczości artysty w tamtym okresie. 

Poznań, od 2001 – kolekcja prywatna
Warszawa, kolekcja prywatna
zakup od artysty

Dawny Instytut Propagandy Sztuki, Warszawa, Malarstwo Wojciecha Fangora w Klubie Młodych Artystów i Naukowców, 1949.

Kowalska B., Fangor. Malarz przestrzeni, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2001, s.170.
Szydłowski S., Wojciech Fangor. Space as play, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków, 2012, s. 22.
Szydłowski S., Wspomnienie teraźniejszości. Wojciech Fangor. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław, 2015, s. 64.

Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, bezsprzecznie należy do grona największych klasyków współczesności, którzy swoją twórczością nadali kształt całej polskiej sztuce okresu powojennego. Jest w czołówce najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów, którego obrazy podbijają nie tylko rodzimy ale i światowy rynek sztuki. Początkowo Fangora fascynował kubizm. W okresie socrealizmu namalował obraz Matka Koreanka, jedno ze sztandarowych dzieł tego kierunku, a także stworzył wiele plakatów. W drugiej połowie lat 50. zwrócił się ku sztuce abstrakcyjnej. Jego twórczość zdominowana została przez problematykę przestrzeni, pokrewną estetyce op-artu. „Studium przestrzeni”, pierwszy na świecie projekt typu environment, zrealizowany w 1958 roku razem ze Stanisławem Zamecznikiem w Salonie „Nowej Kultury” był niewątpliwie przełomowym momentem w karierze artysty. Przy wejściu na wystawę Wojciech Fangor zamieścił krótkie wyjaśnienie: „Celem tej wystawy jest przekazanie zależności przestrzennych pomiędzy obrazami. Nie interesuje mnie, co zachodzi w indywidualnym obrazie, lecz co zachodzi pomiędzy obrazami. Obrazy stają się anonimowymi elementami zespołu, który rozpoczyna nowe życie i spełnia się w przestrzeni rzeczywistej. Odbiorca przez wybór drogi i czasu staje się automatycznie współtwórcą dzieła”. Na pierwszą połowę lat 70. przypada okres kontynuacji badań nad problematyką iluzji przestrzeni. Powstają wielkoformatowe płótna, w dużej części oparte na motywie fali. W 1970 roku Wojciech Fangor otworzył swoją indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku. Było to wydarzenie przełomowe w życiu twórczym artysty. Mający już wówczas duże doświadczenie artystyczne Fangor zdawał sobie sprawę z kluczowej roli jaką odgrywała zależność między dziełem sztuki a otaczającą je przestrzenią. Relacja ta była ogromnie ważna w przypadku kół i fal toteż architektura wnętrza Muzeum Guggenheima spinała całą ekspozycję nadając jej odpowiedniego poszukiwanego przez Fangora wydźwięku.

Fangor musi być wyjątkowy – a przynajmniej w moim doświadczeniu jest wyjątkowy – jako malarz, o którym nie można powiedzieć, że się go oglądało dopóki nie zobaczy się jego dzieła w oryginale. (…) Kolory Fangora, zazwyczaj żywe, choć niekiedy przytłumione, wydają się płynąć i wirować na płótnie jak farby wlane do basenu. Albo powierzchnia koloru może pulsować na tle innego koloru, kurcząc się i rozkurczając jak ameba oglądana pod mikroskopem. Niekiedy wydaje się, że jedna z tych powierzchni zaraz odpłynie i zniknie z płótna. A jednocześnie powstaje wrażenie, że kolory zmieniają się, nie tylko pod względem intensywności, lecz także tonu barwy. (…) Jest on wielkim romantykiem op-artu, działającym nie według reguł, lecz według połączenia intuicji i eksperymentu, odwołującym się nie do rozumu, lecz do naszej tęsknoty za tym, co tajemnicze. Kiedy już to czysto wzrokowe wrażenie nowości się zatrze, okaże się, że ta sztuczka optyczna faktycznie jest czymś więcej niż tylko sztuczką i jawi się jako brama do nowego doświadczenia koloru i przestrzeni. – John Canaday Fangor’s Romantic Op, New York Times, Feb 15, 1970, p.103.