Polswissart

Każdy malarz ma swój kod, czasem pozornie prosty. (…) Ograniczenie się przeze mnie do bieli i czerni nie wynikało z innych pobudek, jak tylko z pragnienia uzyskania jednoznaczności kodu. Gdybym używał żółci, zapytano by mnie, której żółci używam. Gdy mówię, że używam bieli i czerni, to sytuacja jest jednoznaczna i tak porównywalna z określeniami „tak i nie”, „plus i minus”, „dobro i zło”, że nikt nie zapyta o specyfikę mojej bieli i mojej czerni. (…) Potrzeba precyzji kodu zmusiła mnie także do zdecydowania się na kwadrat, figurę geometryczną, która nie prowokuje pytań o kierunek (jak trójkąt) lub otaczające pole (jak koło). Nie pozostawia żadnych wątpliwości. – Ryszard Winiarski
cytat za.: Skaryszewska D., Wywiad z Ryszardem Winiarskim, Projekt, 30 /5 (164), 1985, ss. 22–27.

Siła oddziaływania "Obszaru 121" leży nie w samym rozmiarze i masywności dominujących form przestrzennych. Obiekt wypełnia wnętrze i absorbuje światło w grę, która staję się udziałem widza. Mocna w bryle konstrukcja czterowarstwowego reliefu jest jednocześnie pokazem największej finezji Winiarskiego w operowaniu "iluzoryczną przestrzenią". Zbudowana z drewnianych kloców zamkniętych w ramie solidnej skrzyni, stanowi nieomal formę rzeźbiarską, a jednak całkowicie zwodzi nas
przy spojrzeniu en face, kiedy nagle traci całą przestrzeń stając się płaskim, jednorodnym obszarem pokrytym grą białych i czarnych kwadratów budujących zupełnie inną kompozycję. Ten kontrast dwóch form wypowiedzi przy równoczesnej ich równowadze plasuje "Obszar 121"
w nielicznym gronie najokazalszych obiektów stanowiących kwintesencję poszukiwań konceptualnych Winiarskiego. To właśnie na początku lat 70. komplikacje reguł autorskiej gry Winiarskiego doprowadziły do budowania obszarów o coraz większej złożoności elementów i konstrukcji. Idea stała się czytelna i opracowane już były liczne modele jej wariacji, od animujących odbiorcę gier poprzez
płaskie kompozycje na płótnach i płytach aż do reliefów przestrzennych i obiektów. Właśnie wtedy twórczością Ryszarda Winiarskiego zainteresował się włoski historyk sztuki, kolekcjoner i marchand Arturo Schwarz prowadzący w Mediolanie galerię słynącą głównie ze sztuki surrealistów jak Marcel Duchamp, Andre Breton, Man Ray czy Jean Arp. Schwarz przywiózł do Mediolanu dzieła Winiarskiego, które z jego galerii trafiły do uznanych kolekcji europejskich. W katalogu wystawy czytamy: Tematem najnowszych dzieł jest przenikanie się tego, co można najprościej nazwać przestrzenią obrazu. Czasami przestrzeń ta jest brana dosłownie – poprzez budowanie jej piętrowo, w głąb obrazu – lub traktowana jako złudzenie. W tym drugim przypadku układ elementów statystycznych pojawiających się w wyimaginowanej głębi ukazany jest, dzięki różnym formom perspektywy, na powierzchni przestrzeni. Tworzenie iluzorycznej przestrzeni często wiąże się z udziałem czynnika losu. Statystycznie rejestrowane
przypadki, kod wizualny i analiza statystyczna tworzą świat, w którym spotykają się Technika i Sztuka. – Ryszard Winiarski (cytat za: Ryszard Winiarski, dall’8 novembre all’ll dicembre 1974, alla Galleria
Schwarz, Milano, wyd. Galleria Schwarz, Mediolan, 1974.)

Włochy, kolekcja prywatna
Mediolan, Galleria Schwarz
własność artysty

Mediolan, Ryszard Winiarski, Galleria Schwarz Milano, listopad – grudzień 1974.

Mediolan, Ryszard Winiarski, dall’8 novembre all’ll dicembre 1974,
alla Galleria Schwarz, Milano, wyd. Galleria Schwarz, 1974, s. 20, poz. 19.

Cała moja twórczość, do dzisiaj z grubsza biorąc, jest budowana na tych dwóch obiektywnych mechanizmach, na porządku i przypadku. Porządkiem nazywam te doświadczenia, które są przypisane ciągom liczbowym, przypadkiem zaś te, w których uruchomiony został taki czy inny mechanizm losowy. (…) Na początku to, co robiłem miało służyć przede wszystkim pewnej demonstracji, demistyfikacji określonego obszaru sztuki po to, by zamienić go w obszar konkretnego, rzetelnego doświadczenia. Konsekwencją takiej postawy było odrzucenie wszelkiej myśli o ekspresji, wszelkiej myśli o wrażliwym odbiorze tego, co robię. – Ryszard Winiarski
(cyt. za: Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973-1974, Polski Dom Aukcyjny „Sztuka”, Kraków 2002, s. 20)

Ryszard Winiarski urodził się w 1936 we Lwowie. Przez ostanie dwa lata studiów, które realizował na Wydziale Mechaniki Precyzyjnej Politechniki Warszawskiej, zdecydował się uczęszczać jako wolny słuchacz do pracowni malarstwa warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1960 roku podjął już regularną naukę na Wydziale Malarstwa. Jego profesorami byli m.in. Aleksander Kobzdej, Stanisław Szczepański, Jan Wołodyński, Julian Pałka i Władysław Daszyński. W czasie studiów artystycznych uczęszczał na prowadzone przez Mieczysława Porębskiego seminarium poświęcone związkom i zależnościom pomiędzy sztuką a nauką. Wykłady te miały kluczowy wpływ na dalszą twórczość Winiarskiego i temu zagadnieniu artysta postanowił poświęcić temat pracy dyplomowej: „Zdarzenie – informacja – obraz”. Tytuł magistra obronił w 1966 roku, łącząc w swoim dyplomie sztukę z teorią programowania obrazów. Prace wykonane według tych założeń zaprezentował jeszcze w tym samym roku na jednej z najważniejszych imprez polskiej awangardy – Sympozjum Artystów Plastyków i Naukowców w Puławach. Jego koncepcja artystyczna była bardzo dojrzała i oryginalna, wsparta serią prac inspirowanych rachunkiem prawdopodobieństwa. Winiarski zaproponował w niej przełożenie wybranych zagadnień z obszaru nauk ścisłych, takich jak statystyka, teoria gier czy przypadek – na język sztuki. W 1981 roku objął pracownię „Problemy malarstwa w architekturze i w otoczeniu człowieka” na macierzystej uczelni. Przez dwie kadencje (1985-1987 i 1987-1990) pełnił funkcję prorektora warszawskiej ASP. W 1990 roku otrzymał tytuł profesora.

Winiarski to jeden z najwybitniejszych reprezentantów nurtu abstrakcji geometrycznej wywodzącej się z tradycji konstruktywizmu. Zgodnie z założeniami swojego programu, od 1965 roku budował obrazy w oparciu o stały moduł – kwadrat pokryty czarną lub białą farbą. Ułożenie kwadratów i ich kolor są przypadkiem uzależnionym od rzuconej kostki do gry lub układu losowego. „Intencją artysty było odrzucenie przestarzałych norm tradycyjnej estetyki, wszelkich obowiązujących dotąd i nauczanych w szkołach zasad dotyczących malarstwa, łącznie z regułami budowy kompozycji czy rozwiązań kolorystycznych i światłocieniowych. Winiarski zanegował samą ideę obrazu jako dzieła sztuki kształtowanego świadomie przez artystę i noszącego cechy jego twórczej indywidualności. Dążeniem malarza było stworze nie sztuki bezosobowej, wyzbytej z wszelkiej emocji; sztuki, której nie da się ocenić z punktu widzenia wartości estetycznych, ale której sens można wyjaśnić racjonalnie, logicznie i precyzyjnie” (Kowalska B., Ryszard Winiarski. Na pograniczu matematyki i sztuki, [w:] Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973-1974 [katalog wystawy], Kraków 2002, ss. 8-9). Celem nie był obraz sam w sobie, ani jego estetyka – Winiarskiego interesował sam proces twórczy, sterowany rządzący się prawami gry. Artysta wyprzedzał swój czas, wprowadzając do swoich prac elementy konceptualizmu. Nie używał terminu „obraz”, ale „obszar” lub „próby wizualnej reprezentacji układów statystycznych”. Jego dzieła znajdują się w wielu prywatnych i publicznych kolekcjach m.in. w Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowym w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie i Poznaniu, a także w McCrory Collection w Nowym Jorku oraz Muzeum Sztuki Nowoczesnej w New Delhi.