Polswissart

(…) przeto uznać należy głęboką treść portretów Wyspiańskiego, w których artysta umiał wydobyć pomimo stylizacji najbardziej istotne wartości życia ludzkiego. Obrazy macierzyństwa i portrety dzieci, należące do spuścizny Wyspiańskiego, mówią też o tym, że prawdziwie głębokie przeżycia artystyczne, niezależnie od form uznanych i stosowanych w danym okresie, prowadzą do powstania dzieł sztuki o trwałej wartości. Portrety dziecięce i obrazy macierzyństwa, przedstawiające kobiety z ludu, stanowią jedną z najbogatszych gałęzi plastyki Wyspiańskiego; one to, dalekie od sztuczności i często dekadenckiej pozy artystów okresu secesji, stawiają go w rzędzie wielkich malarzy europejskich. (Skierkowska E., Plastyka Stanisława Wyspiańskiego na tle ówczesnych kierunków artystycznych, Wrocław – Kraków 1958, s. 56)

Portret nieznanej dziewczynki nakreślony wyrazistą, secesyjną kreską oddaje nie tylko fizjonomię dziecka ale przede wszystkim ujawnia, tak trudny do pojęcia przez dorosłych, stan intensywnego, wewnętrznego przeżywania świata przypadający na okres dojrzewania. Wyspiański potwierdza tym samym wielkie mistrzostwo jakie osiągnął w psychologicznej analizie portretowanych modeli. W oferowanej pracy doskonale udało mu się uchwycić ulotny moment, w którym dziewczynka zdaje się przechodzić z błogiego stanu dzieciństwa w dorosłość. Jest w tej dziecięcej jeszcze postaci dziewczynki pierwiastek dorastającej panny, z jej niepewnym, nieśmiałym uśmiechem, policzkami pokrytymi rumieńcem i jakby wycofanym spojrzeniem. Studium dziewczyny w przeciwieństwie do większości wizerunków malowanych w technice pasteli wykonany został kredką. Powstałe w 1898 roku stanowi przykład dojrzałego już warsztatu Wyspiańskiego-portrecisty, który osiągnąwszy mistrzowską biegłość w rysunku mógł pozwolić sobie na odejście od tradycyjnej techniki pastelowej bez żadnego uszczerbku na jakości pracy. W przeciwieństwie do pasteli, która dawała artyście ogromne możliwości operowania kolorem i szybkość wykonania rysunek kredką był bardziej wymagający. Mimo to w oferowanym portrecie można odnaleźć komplet cech charakterystyczny dla tego gatunku – miękką, elastyczną i falistą linię, wyraźne, mocne kontury . Czerpiąca inspirację z modernistycznych trendów malarstwa postimpresjonistów, prerafaelitów i ekspresjonistów ta pełna znaczeń, linearno - płaszczyznowa kompozycja uwodzi barwą i nowatorstwem wykonania.

Polska, kolekcja prywatna
Dom Aukcyjny Agra Art, aukcja 20.03.1994, poz. 12.
Warszawa, antykwariat Abe Gutnajera
Muzeum Narodowe w Krakowie
Kraków, własność Ireny Łepkowskiej
Kraków Bronowice, własność prof. dr. Wincentego Łepkowskiego

Muzeum Narodowe w Krakowie, Stanisław Wyspiański. Wystawa jubileuszowa 1907-1957, Kraków, grudzień 1957- listopad 1958.

Stanisław Wyspiański. Wystawa jubileuszowa 1907-1957, wyd. MNK, 1958, s. 145, poz. 17.

OPISANY:
Przybyszewski S., Żuk-Skarszewski T., Świerz S., Stanisław Wyspiański. Dzieła malarskie, Biblioteka Polska, Kraków, Warszawa, Bydgoszcz 1925, s. 117, nr 288 (jako Głowa dziewczyny)
Stanisław Wyspiański. Wystawa jubileuszowa 1907-1957, wyd. MNK, 1958, s. 49, nr 34 (jako Studium dziewczyny).

„Tę wielkość wskrzesić, siły Narodu obudzić z martwoty, było jego życia całą treścią. Duch, do najpotężniejszych rwący się lotów, uszlachetniał wielostronnością swych zdolności i zainteresowań rozliczne dziedziny sztuki, tworzył podstawy nowej wielkiej kultury artystycznej. (…) Trawiony walką o swe sny twórcze i chorobą, która niszczyła organizm. Zgasł za młodu, przed czasem, rozbłysnąwszy jak cudowny meteor w mrokach okresu Polski niewolnej, w przededniu jej zmartwychwstania, które przeczuwał, które zapowiadał żywotnością i blaskiem swej wielkiej polskiej duszy.” - Tadeusz Szydłowski, Kraków, wiosna 1927

Polski dramatopisarz, poeta, malarz, grafik, twórca nowoczesnego teatru polskiego. Jest nazywany czwartym wieszczem polskim. Stanisław Wyspiański urodził się 15 stycznia 1869 roku w Krakowie. Był synem Franciszka, rzeźbiarza i fotografika oraz Marii z Rogowskich. Nagła śmierć matki spadła na Wyspiańskich niespodziewanie. Już w wieku siedmiu lat młody Stanisław został pod opieką ojca, który nie potrafiąc sprawować nad nim opieki poprosił o pomoc krewnych – Kazimierza i Joannę Stankiewiczów. Bezdzietne, wykształcone małżeństwo wychowywało chłopca jak własnego syna. W ich domu nie brakowało niczego, a wśród ich znajomych i gości pojawiali się ludzie wysokiej kultury m.in.: Jan Matejko, Józef Szujski, Karol Estreicher, czy Władysław Łuszczkiewicz. Stanisław Wyspiański kształcił się w słynnym i mającym wielowiekowe tradycje gimnazjum Św. Anny w Krakowie, gdzie wykłady odbywały się w języku polskim, a szczególnie dużo uwagi przykładano do nauki historii Polski i literatury polskiej. „W latach szkolnych był Wyspiańskiemu rysunek najgorętszym umiłowaniem i nieodzowną potrzebą, środkiem spowiedzi z wszelkich silniejszych wrażeń, jakich doznał czy to od świata otaczającego, czy z arcydzieł poezji, w których się rozczytywał skwapliwie. Z krakowskich ludzi ówczesnych oddziaływał najsilniej na rozbudzenie jego duszy Matejko, będący u zenitu sławy. Widywał go Wyspiański od dziecka w domu wujostwa, u których się wychowywał; wpatrywał się w jego dzieła z uniesieniem, przerysowywał kompozycje. Przeszłość sławiona przez Matejkę, roztrząsana przez głośnych historyków, przeszłość, o której mówi dobitnie każdy kamień Krakowa, stała się już w gimnazjum osią zainteresowań Wyspiańskiego. Chodził po kościołach i domach krakowskich, rysował z zapałem architekturę i pomniki, wybierał się na wycieczki w okolicę i wnikał z coraz gorętszym zainteresowaniem w dzieła sztuki i pamiątki dawnych wieków” (Szydłowski T., Stanisław Wyspiański, Nakład Gebethera i Wolffa, Warszawa 1930, s.6). W gimnazjum Stanisław Wyspiański nawiązał przyjacielskie stosunki z Józefem Mehofferem, Lucjanem Rydlem, Stanisławem Estreicherem, Henrykiem Opieńskim, czy Jerzym Żuławskim. W 1887 roku po ukończeniu egzaminów wstępnych Wyspiański zapisał się na wydział Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie uczęszczał na zajęcia i wykłady z historii sztuki i literatury. W tym samym roku zdał również egzaminy wstępne w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w czasie kiedy pierwszym dyrektorem tej uczelni był Jan Matejko. Stanisław Wyspiański już na początku studiów, był wybijającym się studentem. Zauważywszy to, Jan Matejko wyróżnił studenta, powierzając mu współudział przy wykonywaniu zaprojektowanej przez siebie polichromii odnawianego kościoła Mariackiego: kult Matejki nie zdołał pchnąć Wyspiańskiego na tory malarstwa historycznego, natomiast wyjątkowe i jedyne w twórczości Matejki dzieło z zakresu ściennej dekoracji jakim jest polichromia kościoła N. P. Marii, wywarła nań wrażenie niezmiernie silne i płodne w następstwa. Pochłonięty urokiem piękna mariackiego wnętrza, ujrzał Wyspiański w malarstwie religijno – dekoracyjnym – wzniosłej architekturze starodawnej przepych barwy i blask figuralnych kompozycji – swe najszczytniejsze zadanie i pole dla siebie właściwe (Szydłowski T., Stanisław Wyspiański, Nakład Gebethera i Wolffa, Warszawa 1930, s.8). W 1890 udał się w podróż zagraniczną przez Włochy i Szwajcarię do Francji,gdzie studiował sztukę średniowiecza, a następnie do Niemiec i Pragi. W latach 1891-1894 trzykrotnie przebywał w Paryżu, gdzie uczęszczał do prywatnej Acadėmie Colarossi, zetknął się m.in. z Paulem Gauguinem i Władysławem Ślewińskim, uczęszczał na spektakle teatralne i operowe. Żył wówczas w trudnych warunkach materialnych korzystając ze stypendium z Szkoły Sztuk Pięknych. Poszerzając swój warsztat malarski, stopniowo coraz więcej uwagi poświęcał teatrowi. Po powrocie do Krakowa,nawiązał współpracę z Teatrem Miejskim w Krakowie. W roku 1897 rozpoczął współpracę z krakowskim "Życiem" jako ilustrator. Powstały wówczas próby dramatu: "Królowa Polskiej Korony" (w ścisłym związku z kartonami witraży dla Lwowa), wstępne redakcje "Legendy", "Warszawianki", "Daniela", "Meleagra" (1892-1894). Projektował wnętrza i meble. W 1905 stawiając swoją kandydaturę na stanowisko dyrektora krakowskiego Teatru Miejskiego planował odnowienie i wzbogacenie wielkiego repertuaru teatralnego. Ostatecznie dyrektorem został Ludwik Solski. Od wielu lat ciężko chory podupadał na zdrowiu, wreszcie unieruchomiony w podkrakowskich Węgrzcach kończył rozpoczęte dzieła. Zmarł 28 listopada 1907 w Krakowie. Pogrzeb Wyspiańskiego stał się manifestacją narodową, pochowany w grobach zasłużonych na Skałce.