Polswissart

Bydgoszcz, kolekcja prywatna
Dom Aukcyjny REMPEX, aukcja 24.03.2004, poz. 5.
kolekcja spadkobierców
własność artysty

Chociaż Andrzej Pronaszko znany jest przede wszystkim jako wybitny scenograf, to właśnie fascynacji malarstwem uległ najwcześniej. We wspomnieniach z dzieciństwa spędzonego na Podolu pisał: „Trawiłem czas – w mniejszym stopniu na zabawach z rówieśnikami – a w większym na wymalowywaniu barwnymi kredkami przedmiotów otaczającego mnie świata, który z dnia na dzień kolejno odkrywałem” (Wierzbicka A., Andrzej Pronaszko znany scenograf i zapomniany malarz, [w:] Biuletyn Historii Sztuki, R. LVI, 1994, Nr 1-2, s. 101). Początkowo, za namową ojca, podjął studia Wyższej Szkole Przemysłowej w Krakowie, lecz już w 1909 roku wstąpił na krakowską Akademię Sztuk Pięknych. Tam, pod okiem Leona Wyczółkowskiego, pracował „(…) nad realistycznym opanowaniem formy i koloru studiowanego przedmiotu” (Tamże, s. 102). Po roku, zniechęcony konserwatyzmem Akademii, zrezygnował z nauki – ale nie z malarstwa. Obrazy z pierwszego okresu twórczości Pronaszki noszą znamiona sztuki Młodej Polski. Znać w nich również echa lekcji malarstwa, pobieranych w młodości od Wlastimila Hofmana, z którym zaprzyjaźniona była rodzina Pronaszków.
Zasadniczą zmianę przyniósł rok 1913, w którym artysta zwrócił się ku formizmowi. Od tego czasu obrazy Pronaszki charakteryzowała uproszczona i zgeometryzowana forma. Podejmowane tematy zaczęły oscylować wokół motywów religijnych. W 1916 roku, wspólnie z bratem Zbigniewem oraz Tytusem Czyżewskim, założył „Towarzystwo Skrajnych Modernistów”, które za cel stawiało sobie przeciwstawienie się panującemu w sztuce polskiej odrętwieniu. Ugrupowanie noszące faktyczną nazwę „Ekspresjoniści Polscy” w 1919 roku przeobraziło się w Formistów. Czołowym teoretykiem grupy stał się Zbigniew Pronaszko. W 1921 roku malarstwo Pronaszki zaczęło zdradzać wpływy kubistyczne, stało się bardziej monochromatyczne, utrzymane w tonacji szaro-niebieskiej. Preferowaną techniką malarską artysty był wówczas olej. Przez cały okres swojej twórczości równie ważnym i rozwijanym równolegle z malarstwem sztalugowym gatunkiem, był rysunek.

Choć w 1922 roku rozpadła się grupa Formistów, Pronaszko nie zarzucił eksperymentów z formą. W końcu w roku 1926 związał się z ugrupowaniem „Praesens”. W odróżnieniu od pozostałych członków grupy, jego obrazy nie były ściśle abstrakcyjne, operowały raczej zasadami deformacji przedmiotu. Począwszy od 1935 roku artysta zaczął powoli wycofywać się z malarstwa na rzecz większego zaangażowania w uprawianą jednocześnie scenografię. Andrzej Pronaszko pozostaje na kartach polskiej historii sztuki jako artysta wszechstronny, o wielkim talencie i równie silnej potrzebie poszukiwań właściwego dla siebie języka wypowiedzi.