Polswissart

(Jego krajobrazy) naśladują skrupulatnie naturę i materię jej elementów np. przeźroczystą toń wody pomarszczonej w drobne, koliste fale, lub wiotkość drgających liści, z tym że ta przedmiotowa warstwa dzieł tłumaczy się przede wszystkim kolorem uzależnionym od słonecznego światła.

(Dobrowolski T., Nowoczesne malarstwo polskie, Wydawnictwo Ossolińskich, Wrocław, 1960, s. 320.)

Wiosną 1894 roku światem sztuki wstrząsa jedna z najbardziej kontrowersyjnych ekspozycji w historii polskiego malarstwa. Władysław Podkowiński wystawia w Zachęcie „Szał uniesień”, monumentalne arcydzieło symbolizmu, wzbudzające skrajne emocje i przyciągające tłumy. Tuż przed zamknięciem wystawy artysta własnoręcznie niszczy obraz tnąc go na kawałki. Motywy do końca nigdy nie będą wyjaśnione. W życiu młodego artysty przełamuje się cezura. Od tej pory obrazy sygnuje nowym imieniem. Będą to jedne z jego ostatnich obrazów.Podkowiński należy do grona zaledwie kilku przedstawicieli impresjonizmu w sztuce polskiej. W 1889 będąc w Paryżu oglądał wystawę Moneta w Petit Palais. Odniósł się do niej sceptycznie, niemniej od tego czasu równolegle obok obrazów symbolicznych tworzył portrety i pejzaże impresjonistyczne na tle których wyraźnie akcentuje się grupę dzieł powstałych pod pseudonimem latem 1894 roku do której należy płótno „Olszynka”:

Obraz przedstawia wycinek wiejskiego krajobrazu w porze dojrzałego lata z motywem rozległego stawu o nieregularnych brzegach, ocienionego po lewej stronie kępami dorodnych drzew liściastych, zapewne olch, z widoczną w głębi po prawej groblą obsadzoną z rzadka rosnącymi drzewami. Widok ujęty lekko z góry przez rozwibrowaną taflę stawu wypełniającego pierwszy plan, ukazuje po lewej fragment stodoły górujący na łagodnym skłonie łąki opadającym ku wodzie. Tę rozświetloną słońcem przestrzeń dzieli biegnący skosem krzywy płot z desek. Pod nim widać kształt drewnianego poidła, a w głębi nieznacznie przysłonięty drzewami wielki stóg. Tuż nad wodą rosną młode, niewielkie drzewka o rozżółconych światłem rzadkich gałęziach. Odcinają się wyraźnie na tle zwartego masywu wysokich, ciemnych drzew. (...) Rozległa tafla wody odbija sylwetki drzew, kładące się głębokim cieniem rzucanym przez słońce padające od lewej do głębi. W cieniach dominuje rozprowadzony poziomo fiolet z szarością i bielą. Ciemna szmaragdowa toń migoce ślizgającymi się na powierzchni efektami malarskimi. Powierzchnia stawu prowokuje artystę do zwodniczej deformującej odbicia gry świateł i cieni.

Fragment z ekspertyzy Elżbiety Charazińskiej z dnia 30 października 2018 roku.

Grupę sześciu impresjonistycznych pejzaży Podkowiński namalował latem 1894 roku. Ansgary to imię nadane mu na chrzcie w 1866 roku, sygnatura „Andrzej Ansgary” została rozpoznana przez krytykę już w chwili prezentacji tych prac na wystawie w Zachęcie we wrześniu 1894 roku. Jednym z nich była właśnie „Olszynka”. Tamtego lata po apogeum wiosennych zdarzeń, Podkowiński maluje sześć wyjątkowych pejzaży, powstają w Sobótce majątku rodziny Ośniałowskich i Bidzinach majątku rodziny Feliksa Jasieńskiego oraz w Radachówce. Z tej grupy zachowały się znane trzy obrazy: „Ogrodnik”/„Ogrodnik z taczką” (kolekcja prywatna), „Zakątek (Bróg)” (Fundacja Raczyńskich w Rogalinie), „Staw przed zachodem”/”Jezioro w parku” (Muzeum Narodowe w Warszawie). Dzieło rozpoznane przez rzeczoznawców jako „Olszynka” jest czwartym odkrytym współcześnie z tych pejzaży, powstała najprawdopodobniej w Sobótce bądź Biedzinach na co wskazuje analiza formalna. Można powiedzieć, że tych sześć impresjonistycznych pejzaży nabiera symbolicznego znaczenia, poprzez sygnowanie. Gest ten ma być symbolicznym świadectwem zmiany jaka dokonała się w samym artyście i spaja te niezależne dzieła w jedną całość. Tym bardziej jest to odczuwalne, gdyż obecnie wiemy o zachowaniu się zaledwie czterech. Ujawniony obraz stanowi wydarzenie najwyższej klasy dla instytucji naukowych i muzealnych, stanowiąc odkrycie uzupełniające monografię Władysława Podkowińskiego o dzieło nigdy nie reprodukowane lecz wielokrotnie opisywane. Tym samym jeszcze większe emocje budzi na rynku kolekcjonerskim.

Bibliografia grupy obrazów sygnowanych an. ansgary w tym „Olszynki”:

Sprawozdania Towarzystwa Zachęty do Sztuk Pięknych w Królestwie Polskim za rok 1894, s. 37.
Laurysiewicz S., Sztuki plastyczne. Z wystaw sztuk pięknych ,Przegląd Tygodniowy" 1894, I, nr 40, s. 432.
Kronika powszechna. Ze sztuki, [w:] Tygodnik Ilustrowany 1894, II, nr 40, s.223.
J. I. B., S P Władysław Podkowiński, [w:] Echo Muzyczne Teatralne i Artystyczne, 1895, I, nr 2, ss. 17-18.
Piątkowski H., Władysław Podkowiński, Warszawa, 1896, s. 51.
Jellenta C., Galeria ostatnich dni. Wizerunki, rozbiory, pomysły, Kraków 1897, s. 245.
Kleczyński J., Wystawa obrazów WI. Podkowińskiego w IPS, [w:] Kurier Warszawski, 1932, nr 293, 23 x, s 16.
Wiercińska J., Katalog prac wystawionych w towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1860-1914, Wr. 1969, s. 290.
Wierzchowska W., Władysław Podkowiński, Warszawa, 1981, s. 45.
Charazińska E., Władysław Podkowiński. Katalog wystawy monograficznej, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, 1990, ss. 30-31, 41, 131, nr kat. 128.

od lat 70. XX w., kolekcja prywatna, Poznań
kolekcja prywatna, Warszawa
w 1894 w TZSP wylosował Antoni Krzywicki

Warszawa, Towarzystwo Zachęty do Sztuk Pięknych w Królestwie Polskim, wrzesień 1894.

Podkowiński pozostawił dorobek artystyczny na tyle ważki, by zapewnić sobie trwałe miejsce w historii polskiego malarstwa. Pozostawił też legendę; trochę dwuznaczną, niepokojącą właściwie wszystkich. Kim był przede wszystkim: rzutkim reporterem zapełniającym warszawskie pisma ilustrowane świetnie rysowanymi aktualnościami? Młodym portrecistą wykwintnych dam? Prorokiem na gruncie nowego, jasnego malarstwa? Spóźnionym romantykiem piszącym obrazami dzieje swojej nieszczęśliwej miłości? Artystą „wyklętym”niszczącym w patetycznym geście swoje największe dzieło? Był tym wszystkim jednocześnie – w jego twórczości bowiem ujawniają się niemal wszystkie prądy, niepokoje i fascynacje jakie przeżywa sztuka początku lat dwudziestych XIX wieku.

Wierzchowska W., Władysław Podkowiński, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1981, s. 6.

Podkowiński uczył się w Warszawskiej Szkole Rysunkowej (1880-1884) u Wojciecha Gersona, następnie w Akademii Petersburskiej(1886), a następnie spędził rok w Paryżu (1889-1890). Tworzył rysunki i ilustracje do „Tygodnika Ilustrowanego”, „Kłosów”, „Wędrowca”. Nagłą ale konsekwentną zmianę w jego sztuce przyniósł pobyt w Paryżu, gdzie pod wpływem francuskich artystów przeszedł z konserwatywnego realizmu do impresjonizmu. Podkowiński wraz z Pankiewiczem, z którym łączyła go wieloletnia przyjaźń, przejął paryską pracownię po Józefie Chełmońskim. Podkowiński pracował szybko i spontanicznie, czego dowodem jest spora liczba obrazów powstałych na przestrzeni zaledwie dziewięciu miesięcy pobytu ( m.in. „Latarnik”, „Jesień”, Pejzaż z uschniętym słonecznikiem”, „Las w Fontaineblau”, „Damy grające w bilard” - obraz o szokującym wówczas temacie), oprawione w czarne aksamitne ramy wystawił w Salonie Krywulta co wywołało swoistą sensację. W latach 1891-1892 spędzał po kilka miesięcy w Mokrej Wsi u Juliana Maszyńskiego oraz w sąsiednim Chrzesnem u Kotarbińskich. Malował wtedy „Łubin w słońcu”, Studium blondynki”, Dzieci w ogrodzie”(1891), „Mokrą Wieś”, z tego czasu pochodzą też: przepiękny pejzaż „W ogrodzie” (Muzeum Bytom), i „Brzegi Świdra”. W 1892 malował także mieniący się od błękitów „Nowy Świat”, oraz „Portret Ewy Kotarbińskiej” w ciemno karminowej sukni siedzącej w fotelu na tle żółtawej draperii. Wtedy też powstaje przepiękny portret kobiecy „Konwalia” oraz „Taniec szkieletów”. W okresie między 1892 a 1893 nastąpił zwrot w twórczości Podkowińskiego. „Taniec szkieletów” - ogromne fioletowożółte płótno, pełne kościotrupów i nagich kobiet, stanowiące swoistą odmianę sabatu czarownic stanowiło jedno z głównych dzieł symbolicznego okresu artysty, nie powróciło z wystawy w Chicago. W 1893 roku pojawiła się „Bajka” z królewną przykutą do skały i wilkami, „Ironia” z postacią kobiecą trzymającą serce. Jednocześnie Podkowiński tworzył impresjonistyczne pejzaże i portrety jak „Portret Feliksa Jasińskiego” - wielkiego przyjaciela artysty, ale też „Pejzaż z koniczyną” czy Krajobraz wiosenny” z Sobótki. Wreszcie zimą między 1893 a 1984 poprzedzony kilkoma studiami powstaje „Szał uniesień”, wystawiony wiosną 1894 roku w Zachęcie wzburzający sobą cały świat sztuki, będący najsilniejszym i najszczerszym aktem symbolizmu obraz, zostaje zniszczony przez artystę, ale naprawiony staraniem Feliks Jasińskiego.W latem 1894 Podkowiński po raz ostatni malował pejzaże wiejskie, powstaje grupa obrazów sygnowana pseudonimem artysty, m.in. „Staw w parku”, „Krajobraz z Rabachówki”, „Ogrodnika z taczkami” czy właśnie „Olszynka”. Ostatnim obrazem artysty był „Marsz żałobny” odnaleziony na sztaludze po jego przedwczesnej śmierci.Dojrzała twórczość Podkowińskiego przypada na okres zaledwie 4 lat między dwudziestym piątym a dwudziestym dziewiątym rokiem życia. W tym krótkim okresie wypowiedział właściwie wszystko, jego pozycja w sztuce przedstawia się jasno, obok Pankiewicza był pierwszym zdeklarowanym impresjonistą polskim i jednym z największych symbolistów. Jego wrażliwa i pobudliwa natura sprowadziła go pod wpływem osobistej tragedii na manowce sztuki, ale skojarzona z trafnym instynktem malarskim, jakiego dał dowody w okresie przedsymbolicznym, mogła była doprowadzić go z czasem do osiągnięć bardzo wysokiej próby.