Polswissart

Spośród wszystkich tematów, jakie przez wieki stawały sie tematem płócien, temat macierzyństwa jest niewątpliwie jednym z najbardziej uniwersalnych i ponadczasowych, bo przewijających sie w każdej epoce. Niezależnie od czasów czy prądów filozoficznych motyw ten realizowany był zawsze, będąc odzwierciedleniem sposobu postrzegania kobiety w ogóle oraz jej roli jako matki. Spośród wszystkich przedstawicieli szkoły Ecole de Paris wydaje się, że to właśnie Mela Muter najtrafniej, najbardziej obrazowo, realistycznie i z największą uwagą zajeła się tamatem macierzyństwa. Młoda kobieta, starsza, kobieta pracująca, kobieta zmęczona, kobieta z bólem w oczach, kobieta radosna... Długo by wymieniać wszystkie matki z portretów artystki. Nie ma dwóch takich samych, więcej – nie ma dwóch takich samych przedstawień relacji matczynych. Matka karmiąca, matka bezradnie trzymająca chore dziecko, matka zamyślona i nieobecna, matka w trakcie rytunowych zajęć przy dziecku. Mela Muter nie boi się stawiać pytań, przedstawia sytuację taką jaką widzi i jak ją ocenia. Nie idealizuje, nie upiększa i nie dodaje od siebie, a jednak jej macierzyństwa należą do najpiękniejszych i najbardziej sugestywnych w historii sztuki polskiej. Być może dlatego, że są na wskroś prawdziwe, nie zostały wymyślone, zostały przedstawione z całym dobrodziejstwem inwentarza, dobrym, a czasami mrocznym.
Motyw macierzyństwa pojawiał się w całej twórczości Meli Muter. Od wczesnych przedstawień, jeszcze z czasów bretońskich, bardziej surowych, poważnych, do późniejszych, z lat 40-tych o innej, jaśniejszej kolorystyce i odmiennej narracji. Do najbardziej poszukiwanych, cenionych i rzadkich należą jednak prace wcześniejsze. Prezentowana praca została namalowana przez artystkę w 1918 roku. Przełom lat dwudziestych XX wieku był dla artystki najszczęśliwszym czasem zarówno prywatnie jak i artystycznie. Widać to we wszystkich pracach namalowanych wówczas. Feria pełnych, nasyconych barw, zróżnicowanie tekstur, widoczna dążność do poszukiwań i niezliczona ilość inspiracji największymi twórcami ówczesnego świata malarskiego.
Pokazywany obraz jest szczególnym przedstawieniem tematu. Matka dziecka ujęta w zamyśleniu, z lekko pochyloną głową przygląda się dziecku. Niemowlę nie jet trzymane przez kobietę, leży na posłaniu swobodnie z zasłoniętą reką twarzyczką. Całość kompozycji postaci przywodzi na myśl renesansowe przedstawienia Madonny z dzieciątkiem. Skojarzenie jest tym bardziej silne, jeśli zważy się na fakt złożonych jak do modlitwy rąk matki. Ukazana scena jest sczególnym przedstawieniem macierzyństwa. Zdaje się bowiem skierowywać uwagę bardziej na inny niż większość przedstawień aspekt. Jest swego rodzaju adoracją dziecka. Matka nie trzyma ani też nie wchodzi w bliższy kontakt z dzieckiem, ale zdaje się być nabożnie wręcz w niego wpatrzona i urzeczona. Złożone ręce oprócz gestu dziękczynnego oznaczać mogą pewne wysublimowanie, wyciszenie a także podniesienie do rangi nabożeństwa i modlitwy tej chwili matki z dzieckiem uchwyconej przez artystkę.

Niewątpliwym atutem obrazu, stanowiącym o jego niebywałej klasie jest gama barwna. Kolory bardziej przypominają paletę barw z wszesnego okresu twórczości, tymbardziej, że posiadają charakterstyczny ciemny kontur. Przywodzą na myśl portrety bretonek o mniej lub bardziej zniszczonych, ale pięknych i naturalnych twarzach w zgaszonych zieleniach, fioletach, ugrach i żółcieniach. Decydującym elementem jest burgundowa tkanina na dole, stanowiąca mocny element kompozycyjny i niewątpliwy element dekoracyjny.
Ciasny kadr kompozycji ogniskuje uwagę widza na postaciach ale też nadaje scenie rangę monumentalności. To macierzyństwo jest wielkie, zdaje się mówić artystka, jest podniosłe, jest adoracją, ale jednocześnie to macierzyństwo jest niezmiernie czułe, subtelne i przez to nam niezmiernie bliskie.

Poznań, Muzeum Narodowe (depozyt 2012-2018)
Poznań, kolekcja prywatna
Lempertz, aukcja 22.05.2012, poz. 209.
Kolonia, Galerie Gmurzynska-Galerie Bargera (1965)

Kolonia, Galerie Gmurzynska-Galerie Bargera, Mela Muter. Paintings, watercolors and drawings, 20.11.1965-10.01.1966.

To Paryż dał mi wszystkie elementy, które składają się na moją sztukę. Tu odnalazłam nawet mój słowiański charakter, którego w Polsce bym zapewne nawet nie zauważyła, a który tu wszyscy chętnie zauważają w moich płótnach. I w tym jest, jak sądzę, wielka siła Paryża: wszystkie przeróżne surowce, jakie przywozimy tu ze sobą, ulegają tu wzmocnieniu i przetapiają się w jednolity typ, rodzaj solidnego i jednorodnego metalu. – Mela Muter

(Mela Muter. Malarstwo, wyd. Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu, Toruń, 2010, s. 13.)

Mela Muter – a dokładnie Maria Melania z Klingslandów Mutermilch – urodziła się w Warszawie, w majętnej żydowskiej rodzinie, wiernej polskiej tradycji niepodległościowej. Swoją edukację malarską rozpoczęła uczęszczając na kurs w prywatnej Szkole Rysunku i Malarstwa dla Kobiet w Warszawie, prowadzonej przez Miłosza Kotarbińskiego. W 1901 roku wyjechała do Paryża, w którym z niewielkimi przerwami została do końca życia. Będąc młodą matką kształciła się w paryskich szkołach: Académie Colarossi oraz Académie de la Grande Chaumičre, które umożliwiały edukację kobietom. Po burzliwym małżeństwie z krytykiem sztuki Michałem Mutermilchem, artystka wywołała duże zainteresowanie wśród paryskiej awangardy swoim związkiem z francuskim publicystą Raymondem Lefebvrem. Barwna osobowość Meli Muter pozwoliła jej na nawiązanie interesujących relacji z elitą inteligencką i artystyczną. W gronie bliskich jej przyjaciół znajdował się uwielbiany w Francji poeta Rainer Maria Rilke. Malarka utrzymywała także kontakt z Polakami mieszkającymi w Paryżu – Leopoldem Staffem, Władysławem Reymontem oraz Stefanem Żeromskim. Znała się również z Olgą Boznańską, obok której wynajmowała sąsiadującą pracownię.

Mela Muter należała do międzynarodowego artystycznego kręgu École de Paris, a jej nazwisko pojawiało się wśród najbardziej cenionych twórców, takich jak Marc Chagall, Amadeo Modigliani czy Pablo Picasso. Wśród sportretowanych przez nią osobistości świata sztuki, znaleźli się m.in. meksykański malarz, mąż Fridy Kahlo – Diego Rivera, znany marszand Ambrois Vollard, czy wreszcie jeden z najważniejszych architektów francuskich Auguste Perret, który zaprojektował dla niej luksusową willę i pracownię przy Rue Vaugirard 114. W 1917 roku atelier Meli Muter odwiedził sam Henri Matisse, którego zachwyciła jej sztuka. Malarka wystawiała w paryskich galeriach Chéron (1918) i Druet (1926 i 1928), a także na pokazach w barcelońskiej Galerii José Dalmau, w Monachium, Pittsburgu oraz krajowych wystawach zbiorowych w Krakowie, Lwowie i Warszawie.

W jej karierze istotne okazały się podróże. Podczas pobytu w Bretanii, malarkę zaintrygowała sztuka artystów tzw. szkoły z Pont-Aven. Uproszczony, miękki modelunek portretowanych postaci, czasami kontrastowany z abstrakcyjnie położoną barwną plamą farby, przyczynił się do jej krótkiej fascynacji twórczością Gauguina. Na jej dojrzały styl wpływ miała jednak inspiracja płynąca z obrazów Paula Cézanne'a, Vincenta van Gogha oraz Edouarda Vuillarda. Będąc pod wrażeniem ich sztuki, artystka zaczęła eksperymentować z plamą barwną, rozbijając ją na wibrujące drobne cząsteczki. Zmieniła również stosowaną kolorystyczną paletę, co przyczyniło się do wypracowania nowej nastrojowości dzieł i bardziej intymnego klimatu.