Polswissart

Począwszy od końca lat 60. w twórczości Henryka Stażewskiego przeważać zaczęła tendencja do poddawania dzieła sztuki obiektywnym prawom nauki. Podstawowym modułem w pracach z tego okresu stał się kolorowy kwadrat, który artysta multiplikował, różnicując nieznacznie jego barwę, by uzyskać zwielokrotnienie wymiarów i intensyfikację efektów chromatycznych. Kompozycje te miały przybliżyć metafizyczną ideę kwadratu. Sam Stażewski mówił o swoich reliefach, że przypominają tablice używane w optyce i kolorymetrii. Przy ich tworzeniu opierał się w znacznej mierze na własnej intuicji, gdyż jak mówił to „dzięki intuicji twórczość artystyczna nie jest ilustracją praw już odkrytych”. I o ile badania nad kolorem zostały znacząco zintensyfikowane o tyle kwestia formy w obrazie została całkowicie wyeliminowana. Stażewski skoncentrował się na kwadracie – kształcie w jego mniemaniu najbardziej neutralnym. Rozmieszczenie na kwadratowym polu jednakowych kwadratów w jednakowych odstępach pozwalało artyście przenieść punkt ciężkości odbioru pracy na kolor. Relief Nr 34 z 1971 roku jest rezultatem podejmowanej problematyki koloru rozwiniętej o kwestie harmonii i kontrastu barw ograniczonych jedną kompozycją. W prezentowanej pracy widzimy dziewięć różnobarwnych reliefowych kwadratów, które artysta umieścił na niewiele większych polach barwnych. Te z kolei umieszczone są na jednobarwnym, ciemnym, niemalże czarnym tle. Kolory, których użył Stażewski, to odcienie czerwieni, żółci, różu oraz niebieskiego i zielonego. Nie są umieszczone w żadnym dającym się na pierwszy rzut oka określić porządku. W przeciwieństwie do wcześniejszych reliefów tu Stażewski nie stopniuje poszczególnych odcieni. Relief nr 34 przynależy do kolejnego etapu, w którym dominującym problemem staje się kontrastowanie poszczególnych kolorów zarówno w relacji reliefowy kwadrat – pole barwne jak również pomiędzy sąsiadującymi ze sobą kwadratami. Zainteresowanie kwestiami praw jakimi rządzą się zbiory form identycznych wyewoluowało w kierunku zainteresowania wzajemnym oddziaływaniem pojedynczych barw i ich odcieni. Czerń tła w przypadku reliefu nr 34 dodatkowo podkreśla i wydobywa kolorystyczne relacje pomiędzy poszczególnymi elementami oraz nadaje harmonii całości kompozycji.

Kraków, kolekcja prywatna
Werona, kolekcja prywatna
Mediolan, Galleria Milano
Warszawa, Galeria Foksal (depozyt)
własność artysty

Mediolan, Galleria Schwarz, Stażewski alla Galleria Schwarz, 1974.

Szczepaniak A., Henryk Stażewski, wyd. SKIRA, Mediolan 2018, s. 176.

Henryka Stażewskiego bez wątpienia zaliczyć należy do grona najbarwniejszych postaci polskiej sztuki powojennej. Malarz, pionier awangardy lat 20. i 30. XX wieku, reprezentant konstruktywizmu, współtwórca nurtu abstrakcji geometrycznej lat 60., 70. i 80 był autorem kompozycji reliefowych ale również projektantem wnętrz, dekoracji scenograficznych i plakatów. Stażewski był nie tylko współtwórcą polskiego ruchu awangardowego, lecz miał też bliski kontakt ze środowiskiem światowej awangardy. Więzy przyjaźni łączyły go z takimi artystami jak Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Michel Seuphor czy Theo van Doesburg. Henryk Stażewski studiował w latach 1913-1919 w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni Stanisława Lentza. Należał do grupy ekspresjonistów polskich (od 1919 roku Formistów). Początkowo tworzył realistyczne akwarele w duchu impresjonizmu, akty, portrety oraz pejzaże. Po ukończeniu studiów w 1920 roku zadebiutował na wystawie zbiorowej w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych. Już wówczas podejmował nowe wyzwania, których pierwszym ważnym owocem był ogłoszony w 1923 roku manifest konstruktywistów. Był członkiem-założycielem Grupy Kubistów, Konstruktywistów i Suprematystów „Blok” (1924-1926) oraz ugrupowań, które rozszerzyły założenia programowe Bloku – Praesens (1926-29) i a.r. (1929-1936). Był redaktorem czasopism „Blok” i „Praesens”. Po wojnie odgrywał wiodącą rolę w życiu polskiego świata artystycznego będąc współtwórcą tak ważnych inicjatyw jak m.in. powstania warszawskiej Galerii Foksal i ruchu wokół niej skupionego.

Sama twórczość Stażewskiego od początku związana jest z awangardą – od wczesnych kubistycznych rysunków poprzez fazę konstruktywistyczną i fascynację Strzemińskim po kompozycje z pogranicza abstrakcji i figuracji, które dominowały warsztat artysty na przełomie lat 40. i 50. Od lat 60. Stażewski opowiedział się całkowicie za abstrakcją geometryczną by znów w latach 70. poprzez tzw. reliefy malowane zanegować ich geometryczną strukturę i zasady regularnego rytmu kompozycyjnego. Galeria Annely Juda z siedzibą w Londynie od momentu powstania w 1960 roku reprezentowała współczesnych artystów brytyjskich, europejskich i międzynarodowych ze szczególnym uwzględnieniem mistrzów XX-wiecznej awangardy, skupionych wokół rosyjskiego konstruktywizmu, Bauhausu i holenderskiego ruchu De Stijl. Nic zatem dziwnego, że w 1982 roku Annely Juda zorganizowała indywidualną wystawę Henryka Stażewskiego uchodzącego już wówczas za czołowego reprezentanta awangardy Europy Wschodniej. Wystawa, która zebrała kilkanaście powstałych głównie w latach 70. malowanych kompozycji abstrakcyjnych, została otwarta 10 listopada 1982 roku. Parę miesięcy wcześniej – w lipcu tego samego roku – grupę podobnych prac z tego samego okresu pokazał Stażewski na wystawie w galerii Denise Rene w Paryżu.