Polswissart

Malarstwo Malczewskiego było silnie zakorzenione w polskości, jej tradycjach, pejzażach i

folklorze. Od lat dziewięćdziesiątych XIX wieku tworzył obrazy o treściach symbolicznych z

przenikającymi się wątkami patriotycznymi, biblijnymi, baśniowymi, literackimi i alegoryczno-

fantastycznymi. Malczewski był inicjatorem i czołowym reprezentantem symbolizmu w polskim malarstwie. Twórczość tego artysty koncentrowała się wokół kilku tematów, które wciąż powracały rozwijane, przekształcane i wzajemnie ze sobą splatane. Nieodłącznym elementem plastycznego języka tego wybitnego malarza były zarówno zapożyczone z repertuaru klasycznej mitologii postaci jak i konkretne osoby osadzane w barwnych pełnych symbolicznych treści kompozycjach figuralnych. Malczewski upatrywał w malarstwie drogi poszukiwania znaczenia i sensu egzystencji artysty w kontekście poznawczych funkcji sztuki. Chętnie malował autoportrety, w których kreował się na rycerza, Jezusa Chrystusa, czy też postaci istotne dla historii Polski. Tworzył też liczne wizerunki kobiet poruszając tematykę wiary i powołania do życia w sferze symbolicznej z dala od przyziemnych spraw.

Motyw Salome zaczerpnięty z Biblii zdobył niezwykłą popularność w modernizmie i odnosił się bezpośrednio do krwawego erotyzmu i mrocznej zmysłowości biblijnej postaci stając się synonimem kobiety mającej nieograniczoną, często destrukcyjną władzę nad mężczyzną, ale której mężczyzna nie może się oprzeć. Na początku XX wieku la femme fatale stała się jedną z głównych postaci w ikonografii, którą zdominowała tematyka symboliczno – mitologiczna, obrazy nawiązujące do końca chrześcijaństwa, tryumfu cielesności nad duchem, ideału piękna nad rajem. Zmiana podejścia do samej kobiety rozpoczęła się już wraz z epoką fin de sieclu, kiedy to powoli obraz niewiasty – pięknej, zmysłowej i anielsko delikatnej – zaczął powoli ustępować „obrazowi kobiety chłodnej, bezwzględnej, demonicznej, o urodzie naznaczonej znamieniem wyrafinowania, piękności sztucznej, zgodnie zresztą z podstawowym aksjomatem modernistycznego światopoglądu wyższości sztuki nad naturą” (Hutnikiewicz A., Młoda Polska, Warszawa 1994, s. 43).

Przedstawienia, do których należy oferowany obraz wpisują się w schyłkowe tendencje sztuki z przełomu wieków i doskonale ujmują atmosferę epoki, w której zapanował kryzys światopoglądowy i religijny. Jacek Malczewski w swojej niezwykłej wrażliwości nie mógł pozostać obojętny wobec tych zmian. Sam czuły na piękno płci przeciwnej z pasją czynił kobiety głównymi bohaterkami swoich obrazów. Szczególnie chętnie obsadzał je w rolach głęboko symbolicznych takich jak Polonia czy Salome. W ujętej przez Malczewskiego postaci kobiety, w jej pozie i wyrazie twarzy nie sposób nie dojrzeć tamtej bezdusznej uwodzicielki, która potrafiła zażądać od Heroda głowy samego Jana Chrzciciela. Nie jest to nacechowana duchem romantyzmu Ellenai ani kobiety obrazowane w cyklu „Zatruta studnia”. To pełna witalności i świadoma swej siły i erotyzmu kobieta. Współczesna i wyemancypowana Salome, która jest zdolna zniszczyć mężczyznę swym czarem. Podkreślana przez modernistów wyższość cielesności nad ideałami ducha znajduje w oferowanym obrazie szczególny swój przykład wzmocniony dodatkowo przez Malczewskiego poprzez symbolikę liści pietruszki, które kobieta trzyma w dłoniach i między zębami. Pietruszka była bowiem od czasów starożytnych traktowana jako afrodyzjak o szczególnych właściwościach, ziele chroniące mężczyzn przed impotencją.   

Polska, kolekcja prywatna Dom Aukcyjny Polswiss Art, aukcja 08.12.2015, poz. 12. Polska, kolekcja prywatna

(…) był od dziecka naturą głęboko uczuciową i poetyczną; tkwiło w nim usposobienie liryczne melancholijne, skłonność do zadumy, smutku i egzaltacji.

(Szydłowski T., Jacek Malczewski. Monografie artystyczne, tom 5., Kraków–Warszawa 1925, s. 7)

Absolwent krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w klasie Jana Matejki i paryskiej École des Beaux-Arts. Urodził się w 1854 roku w Radomiu jako jeden z czwórki rodzeństwa. Gdy miał jedenaście lat, zmarł jego jedyny brat, Teodor, co spowodowało u Jacka zainteresowanie mistycyzmem i duchowością. Wychowany w patriotycznej atmosferze domu rodzinnego oraz kształcony między innymi przez wybitnego literata Alfonsa Dygasińskiego – uczestnika powstania styczniowego – jako malarz obrał wątek patriotyczny za wiodący dla całej swojej twórczości. Jego wyrazem stały się obrazy syberyjskie i kolejne przedstawienia Ellenai, a także wprowadzana symbolika przedmiotów: kajdan, jakuckiej czapki czy wojskowego szynela.

W 1872 roku jego prace obejrzał sam Jan Matejko, który w liście do ojca młodego artysty pisał: „Rysunki kreślone ręką syna Pańskiego Jacka, zdają się wskazywać i obiecywać niepośledni talent malarski, którego rozwinięcia nie należy może zbyt długo przetrzymywać”. Za sprawą tej sugestii Malczewski przerwał naukę w gimnazjum i został przyjęty na pierwszy rok studiów w Szkole Sztuk Pięknych. W 1874 roku, podczas pobytu w Radomiu, namalował swój pierwszy olejny obraz – portret siostry Heleny przy fortepianie. W tym wczesnym okresie tworzył prace w duchu szkoły matejkowskiej, warsztatowo bardzo akademickie. Były to portrety, sceny rodzajowe i dzieła o tematyce patriotyczno-martyrologicznej. Od lat 90. w jego sztuce zaczęły pojawiać się treści symboliczne, przenikające się wzajemnie z wątkami patriotycznymi i biblijnymi, a także literackimi i alegoryczno-fantastycznymi. Ponadto nieprzerwanie realizował się jako portrecista, malując przy tym z wielką pasją podobizny własne.

W swoim życiu Malczewski sporo podróżował. W latach 1884-1885 wziął udział w naukowej ekspedycji Karola Lanckorońskiego do Małej Azji. Zwiedził także Grecję i Włochy. W latach 1885-1886 przebywał przez kilka miesięcy w Monachium. Po powrocie zamieszkał na stałe w Krakowie, gdzie został profesorem w Szkole Sztuk Pięknych (po 1900 roku przemianowanej na Akademię Sztuk Pięknych). Dwukrotnie był mianowany jej rektorem.

W 1886 roku na weselu córki profesorostwa Janczewskich artysta poznał Marię Gralewską, która rok później została jego żoną. W 1888 roku młodym państwu Malczewskim urodziła się córka Julia, a w 1892 roku syn Rafał – dziedzic ojcowskiego talentu i przyszły malarz. W tym samym czasie sztuka Malczewskiego osiąga pełnię dojrzałości. Doświadczenia monachijskie, młodopolska atmosfera Krakowa, a także klimat domu rodzinnego połączyły się i dojrzały w wielkich symbolicznych obrazach „Melancholia” (1894) i „Błędne koło” (1895-1897). Około 1900 roku artysta związał się z Marią Balową, która była przez lata największą spośród jego muz. Miłość ta zaważyła na charakterze twórczości Malczewskiego, który przedstawiał ukochaną we wszelkich obliczach – jako dumną Polonię, zwycięską Nike, kuszącą Eurydykę, spokojną Thanathos i zwodniczą chimerę.

Malczewski oprócz pracy na krakowskiej akademii, działał aktywnie w tamtejszym środowisku artystyczny i kulturalnym. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” i należał także do Grupy Zero, z którymi licznie wystawiał. W ostatnich latach życia przebywał głównie w Lusławicach i Charzewicach koło Zakliczyna. Pod koniec życia dotknięty ślepotą, zmarł 8 października 1929 roku.