Polswissart

„Krakowska nuda” to 266 obraz z cyklu „Sportowcy”. Seria 274 prac powstałych w latach 1972-1992 należy do jednej z najgłośniejszych i najbardziej cenionych w malarstwie Edwarda Dwurnika. Jest to zarazem cykl uznawany za jeden z najcelniejszych – choć karykaturalnych – portretów PRL-u. W 1972 roku, gdy cykl zaczął powstawać, rozpoczynała się w Polsce epoka Edwarda Gierka, czas dobrobytu na kredyt (zaciągnięty w zachodnich bankach). W roku 1992, w którym artysta zdecydował się zamknąć serię, od paru lat rósł w siłę dziki kapitalizm. Cykl swoją nazwę wziął bynajmniej nie od kojarzącej się ze zdrowiem aktywności fizycznej a od modnych od lat 70. papierosów noszących nazwę „Sporty”. Sportowcy Edwarda Dwurnika to zatem nie prężący muskuły atleta, szybki sprinter czy pływak. W ironicznym języku artysty to ci, którzy palą „Sporty”. „Sportowcy” to cała galeria typów ludzkich. W swej pasji portretowania Polaków, nawet jeśli z przymrużeniem oka i z nieraz brutalną ironią, Dwurnik jest jednak wybiórczy. Maluje raczej niziny społeczeństwa czy typy obecne w społecznej wyobraźni. Najbardziej wdzięcznym tematem Dwurnika zdają się być pijacy, a najpopularniejszą dyscypliną PRL-u – alkoholizm.

„Sportowcy” to opowieść o losie Polaka na wsi i w mieście w czasach komunizmu, za żelazną kurtyną. Edward Dwurnik mówił: „malowałem jego codzienne życie; malowałem jak rano wstawał, jechał do pracy, tam coś robił, jadł obiad w przerwie, wracał do domu, umawiał się z kumplami, palił papierosy, podrywał dziewczynę, pił, chorował, handlował, kombinował, jechał na wczasy. Po prostu tak biednie żył w tym polskim pejzażu. To jest o czasach nędzy socjalistycznej. Ci ludzie musieli przetrwać, więc właściwie byli wyczynowcami, byli jak sportowcy; przepychali się przez życie łokciami rozbijając innym nosy”.

„Krakowska nuda” to prześmiewczy komentarz do życia małopolskiej bohemy, która już dawno wydaje się być cieniem samej siebie. Siedząca na krześle na wpół roznegliżowana kobieta pali papierosa trzymając na kolanach czarnego kota. O jej statusie świadczą eleganckie pantofelki i upięte wysoko w elegancki kok włosy. Na łóżku leży wsparty o zagłówek brodaty mężczyzna przeglądający się w lusterku. Obok niego siedzi wsparty o własne kolana i z pochyloną głową człowiek, który zamiast nóg ma masywne kopyta, widoczny jest też ogon. Przypomina on diabła choć twarz ma młodą i wyraźnie znudzoną. Całe towarzystwo wydaje się mieć z resztą zupełnie obojętny stosunek do rzeczywistości i do siebie nawzajem. Trochę jakby z przyzwyczajenia spędzają czas w swoim towarzystwie nie zwracając jednak na siebie uwagi. Pełen ironii i kpiny język Dwurnika staje się bolesną diagnozą kondycji intelektualnej elit zwłaszcza na progu transformacji ustrojowej i niesionych przez nią oczekiwań i nadziei.

Warszawa, kolekcja prywatna Libra, aukcja 04.12.2017, poz. 63.

Warszawa, Galeria Zachęta, Edward Dwurnik. Malarstwo. Próba retrospektywy, 2001.

Łatwiej mi malować niż mówić. U mnie obraz jest formą wypowiedzi, malarstwo to mój sposób na życie i nie chodzi tylko o to, że to mój sposób zarabiania, nie – malując, komentuję rzeczywistość i wyrażam siebie. – Edward Dwurnik

(Czyńska M., Moje królestwo. Rozmowa z Edwardem Dwurnikiem, Wołowiec 2016, s. 11.)

Edward Dwurnik był wybitnym polski malarzem i grafikiem. W latach 1963-1970 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, na Wydziale Malarstwa, Grafiki oraz Rzeźby. W 1965 roku rozpoczął swoją słynną serię widoków miast zatytułowaną „Podróże autostopem”. Później stworzył jeszcze kilka innych cykli, jak „Sportowcy” (1972-1978) ukazujący bohaterów zwykłej PRL-owskiej codzienności w komiksowo-karykaturalny sposób, upamiętniającą ofiary stalinizmu „Drogę na Wschód” (1989-1991) czy cykl „Od Grudnia do Czerwca” (1990-1994) poświęcony okresowi stanu wojennemu w Polsce. W jego twórczości znaleźć można także obrazy niezaangażowane, np. cykl mocno awangardowych morskich pejzaży pt. „Błękitne” (lata 90.) lub barwnych abstrakcji w technice action painting pt. „Dwudziesty piąty”. Inne serie to m.in. „Portret”(od lat 70.), „Robotnicy” (lata 80.), „Niech żyje wojna!” (1991-1993), „Niebieskie miasta”(od 1993), „Diagonalne” (od 1996) czy „Wyliczanka”(od 1996).

Dwurnik wymieniany jest jako jedyny polski artysta, któremu udało się odnieść międzynarodowy sukces przed transformacją (m.in. udział w „documenta 7” w Kassel w 1982 roku). Był też jedynym twórcą, który niezależnie od uznania w kręgach profesjonalnych, cieszył się popularnością we wszystkich środowiskach odbiorców sztuki. Niepokorny i prowokacyjny, zmienny i nieprzewidywalny, pełen diabelskiego poczucia humoru – budził skrajne reakcje i poruszenie, także wśród twórców najmłodszego pokolenia. Był również autorem projektów do monumentalnych kompozycji malarskich w przestrzeni publicznej oraz twórcą rysunków i gwaszy do filmów animowanych: „Warzywniak, 360 stopni” (2007) oraz „Oaza” (2009).

Zasadniczą rolę w ukształtowaniu jego postawy twórczej odegrała postać Nikifora, którego prace zobaczył latem 1965 roku na wystawie w Kielcach. Spotkanie ze sztuką krynickiego prymitywisty stało się bodźcem do rozpoczęcia jeszcze w tym samym roku największego i najdłużej trwającego cyklu „Podróże autostopem”. Obrazy te łączyły w sobie cechy dokumentu i malarstwa symbolicznego. Ukazując miasta widziane z lotu ptaka, artysta pragnął oddać ich atmosferę, a wplatając w tę barwną opowieść ironiczny dowcip ukazywał swój niepokorny i prowokacyjny charakter. Wiele lat później Dwurnik wspominał: „[Nikifor] był moim najważniejszym mistrzem, właściwie jedynym. (…) Do dzisiaj ilekroć wychodzę w plener lub maluję akwarelką, mam przed oczami tamtą wystawę”.