Polswissart

Poznań, kolekcja prywatna
Paryż, kolekcja prywatna

„Twarda” abstrakcja Janikowskiego (…) – geometria zestawionych paru płaszczyzn kolorowych, paru form malowanych, umyślnie jakby z czysto mechaniczną precyzją, prawie że nieosobistą. – Józef Czapski

(Czapski J., Wierny z wiernych, „Kultura”, Paryż 1969, nr 5/260, s. III)

Mieczysław Janikowski ceniony jest przede wszystkim za swoje głęboko ascetyczne prace geometryczne, powstające od lat 50. Etap ten wykrystalizował się u niego jednak przez skomplikowaną drogę twórczą, polegającą na konsekwentnej redukcji i upraszczaniu formy, od postimpresjonistycznych pejzaży, przez swoiście zdyscyplinowany informel – aż do pierwszych abstrakcji w duchu geometrii. Artysta urodził się w 1912 roku w Zaleszczynkach nad Dniestrem. Jako młody chłopak, prócz zainteresowań sportowych, przejawiał uzdolnienia malarskie i muzyczne. Zanim trafił do krakowskiej Akademii, studiował z początku prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po odbytej służbie wojskowej, w 1934 roku zdecydował się przerwać dotychczasowy kierunek studiów by zacząć rozwijać się artystycznie. Na Akademii trafił do pracowni Władysława Jarockiego, a następnie Stefana Filipkiewicza i Kazimierza Sichulskiego. Dyplom uzyskał w 1939 roku i od razu został wcielony do wojska. „[W]ojna przerwała ciągłość [jego] rozwoju i artysta na kilka lat porzucił malarstwo wykonując jedynie możliwe w tych warunkach szkice rysunkowe. Powrót do (…) sztuki nastąpił dość nieoczekiwanie pod koniec wojny (…) w holenderskim szpitalu. Tam wpadły mu w ręce książki prezentujące twórczość Matisse’a i Bonnarda. I właśnie te dwa nazwiska wyznaczyły mu na najbliższe lata kierunek poszukiwań” (Banach W., [w:] Mieczysław Tadeusz Janikowski 1912-1968, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2005, s. 7).

Przedwojenna twórczość Janikowskiego to głównie pejzaże i martwe natury, realizowane w tendencji postcezanowskiej. Inspiracje fowizmem i sztuką nabistów wywołały jednak w artyście głębsze zainteresowanie kolorem. W swoich przedstawieniach zintensyfikował paletę barwną, jednocześnie spłaszczając przestrzeń. Pobyt w Paryżu na przełomie lat 40. i 50. i zetknięcie się z tamtejszym środowiskiem abstrakcjonistów, zainicjowały u niego dalsze przemiany stylistyczne. Na krótką chwilę zaraził się informelem by zaraz później, poprzez stopniową syntezę formy i koloru, zacząć realizować swoje pierwsze kompozycje geometryczne. Obrazy te charakteryzowała ujmująca prostota, bazująca na różnorodnych konfiguracjach trójkątów, rombów, wieloboków czy owali. Kształty kontrastowo wypełnione zgaszonymi odcieniami zieleni, granatów, brązów czy czerwieni, emanowały czystą i gładką powierzchnią. Janikowski, pochłonięty nowoodkrytą stylistyką geometryczną, „(…) prowadził badania nad idealną proporcją kolorów i form, nad problemem sąsiedztwa, temperatur i napięć walorowych kolorów w określonych układach formalnych, a swe układy opierał o matematyczny porządek. (…) Jednak badania nad zależnościami kompozycyjnymi, układami, barwami, nie miały w przypadku Janikowskiego nic z fascynacji logiką form czy funkcjonalnością abstrakcji, lecz prowadziły do nadania jego sztuce sensu symbolicznego” (Mieczysław T. Janikowski. Medytacje euklidesowe [katalog wystawy], Fundacja 9/II Art Space, Poznań 2021, s. 43).