Polswissart

Ten rodzaj szkicowości właśnie, to niby niewykończenie, a w gruncie rzeczy bodaj prawie pierwszy w świecie impresjonizm w malarstwie to jedna z cech najwybitniejszych, najodrębniejszych olbrzymiego talentu Michałowskiego.
(Mycielski J., Sto lat dziejów malarstwa w Polsce, 1897)

Ten nasz pierwszy polski malarz z pociągnięciami impresjonizmu był jednocześnie piewcą historii, rewii, parad wojskowych i scen bitewnych. Co najbardziej ciekawe to właśnie ta wspaniała, tradycyjna, patriotyczna tematyka staje się pretekstem do bardzo nowatorskich rozwiązań formalnych, jak choćby pewna synteza malarska przedstawienia. Grubo nałożona farba i pewne wyciągnięcie kompozycji z rodzaju mgły, a następnie kontrastująca z szaro- niebieskim tłem grupa husarów, wszystkie te elementy są wirtuozerią malarską na najwyższym poziomie. Do tego dochodzi błękit austriackich mundurów, czerwień czapraków, a przede wszystkim kontrastująca z pozostałymi - biel koni.

Motyw husarów austriackich wystąpił w twórczości Piotra Michałowskiego po 1835 roku, po powrocie do Krakowa. Niewątpliwie wojska austriackie wabiły artystę pięknym umundurowaniem oraz rasowymi pięknymi końmi. Husarzy zwani błękitnymi, ze względu na swoje granatowe uniformy stacjonowali w Podgórzu 10 Pułku im. króla Fryderyka Wilhelma III. Olejne wersje tego tematu znajdują się w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kunsthistorisches Muzeum w Wiedniu, a także w Muzeum Śląskim w Katowicach (Błękitni husarzy - Austriaccy dragoni z 1835r).

Na szczególną uwagę zasługuje bardzo istotna proweniencja dzieła. Praca była własnością radcy polskiej ambasady w Wiedniu, Emila Merwina, wielkiego kolekcjonera sztuki, który nabył ją od wnuka Tamary Łempickiej - Dominika Łempickiego. Następnie stała się częścią dobrze znanej polskim kolekcjonerom kolekcji Czesława Bednarczyka w Wiedniu. Na podkreślenie zasługuje fakt, że ze zbioru Dominka Łempickiego ocalały nieliczne dzieła, właściwie tylko te przez niego sprzedane, bądź szczęśliwie wcześniej zdeponowane. Pozostałe spłonęły podczas II Wojny Światowej wraz z jego mieszkaniem. Należy również pamiętać, że do tej pory większość znanej spuścizny artystycznej Michałowskiego pozostaje w zbiorach muzealnych, szczególnie jeśli chodzi o obrazy olejne. Szacuje się, że w zbiorach prywatnych znajduje się dosłownie kilkadziesiąt obrazów, a tych klasy muzealnej zapewne jeszcze dużo mniej. Tym bardziej pojawienie się prezentowanej pracy na polskim rynku aukcyjnym jest niewątpliwie wydarzeniem kolekcjonerskim bardzo wysokiej rangi.

Paryż, kolekcja prywatna
Monte Carlo, kolekcja prywatna
Wiedeń, kolekcja Czesława Bernardczyka (1969)
Wiedeń, kolekcja Dr. E. Merwina (1934)
Warszawa, kolekcja Dominika Łempickiego (rodzina malarza)

Wiedeń, Kunst und antiquitäten, wystawa Bedeutende Gemälde Polonischer Meister C.Bednarczy, 26.04-27.05.1966
Wiedeń, Galerie Wurthle, 1934
Kaków, ZPAP, Piotr Michałowski, 1925
Kraków, TPSP, Koń w malarstwie i rzeźbie polskiej, 1913

Piotr Michałowski 1800 - 1855 [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Krakowie, 2000, s.212
Koń w malarstwie i rzeźbie polskiej [katalog ilustrowany wystawy], wyd. TPSP, s.27, poz.120
Piotr Michałowski [katalog wystawy], ZPAP Kraków 1925, Lisowski, Kuryer L-N, 30. VIII. 1931, S. IV Lisowski, Kuryer L-N, 4. VI. 1934, Abb. S. III Tietze H., Piotr Michałowski, Die Kunst, 1934, Nr. 1, Tafel s.29 poz. 36
Piotr Michałowski [katalog wystawy], Galerie Wurthle, Wiedeń 1934, poz. 9 
Bedeutende Gemälde Polonischer Meister kunst und antiquitäten C.Bednarczyk [katalog wystawy], pod red. dr. Sienkiewicza Wiedeń 1969 poz. 10

Osobną drogą, bo drogą geniusza, idzie Piotr Michałowski, prawdziwy i chyba pierwszy geniusz w rozwoju sztuki polskiej. Do tej osobistości niezwykłej, do tej natury szczerej, świeżej, na wskroś oryginalnej i głębokiej, potężnej we wszystkim, czego swą energiczną dłonią dotknęła, nie podobna przyłożyć tej drobnej skali, którą się mierzy talenta o znaczeniu wyłącznie przejściowym, historycznym. Stanowisko i znaczenie Piotra Michałowskiego w sztuce polskiej jest absolutne, nie historyczne.

– Jan Bołoz-Antoniewicz (Sienkiewicz J., Piotr Michałowski z serii: Wśród swoich i obcych, wyd. Oficyna Wydawnicza Auriga, Warszawa 1959, s. 54.)

Piotr Michałowski urodził si ę 2 lipca 1800 roku w Krakowie jako syn Józefa i Tekli Michałowskich. Rodzice artysty byli ludźmi wykształconymi w duchu Oświecenia, co miało oczywisty wpływ na osobowość twórcy. Dzieciństwo oraz młodość Michałowski spędził w Krakowie, gdzie artystyczne wykształcenie odebrał z rąk m.in. Michała Stachowicza, Józefa Brodowskiego i Franciszka Lampiego. Z Krakowem wiążą się również jakże cenne dla twórczości w późniejszym okresie wspomnienia związane z epoką napoleońską, wolnościowymi porywami i nadziejami Polaków na odzyskanie niepodległości. Na Uniwersytecie Jagiellońskim artysta studiował nauki przyrodnicze, matematykę i filologię klasyczną, ale również prawo na uniwersytecie w Getyndze. Powrócił do kraju w 1823 roku i rozpoczął pracę w administracji Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu Państwa. Kariera warszawska rozwijała się w bardzo dobrym kierunku. Przed urzędnikiem Piotrem Michałowskim zaczęły otwierać się kolejne możliwości awansu, pracy na wysokich stanowiskach kierowniczych, co wiązało się z kolejnymi wyjazdami, mi. in. do Włoch. Oprócz ciężkiej pracy na rzecz polskiej administracji podróże te przynosiły artyście niewątpliwe uniesienia duchowe w zetknięciu z włoską sztuką. Powstanie listopadowe jest dla artysty czasem wytężonej, mozolnej pracy przy produkcji broni i amunicji dla powstania. Klęska powstania powoduje jednak, że Michałowski zmienił kierunek swojego losu i podjął decyzję o emigracji do Paryża. Tam w końcu mógł całkowicie oddać się działalności artystycznej, m.in. uczęszczając do pracowni sławnego Nicolasa Toussaint Charleta, przyjaciela Theodora Gericault, który ponoć widząc pierwszą pracę Michałowskiego powiedział: To nie amator, nie uczeń, to mistrz! (Krzysztofowicz-Kozakowska S., Stolot F., Historia malarstwa polskiego, wyd. Kluszczyński 2000, s. 126). Według przekazu córki artysty Celiny Michałowskiej Charlet kopiował konie Michałowskiego do swoich obrazów jak również prosił go o poprawianie swoich, tak bardzo doceniał samorodny kunszt artysty. Michałowski tworzył bowiem z niezwykłą swobodą, która nie przypominała ani też nie opierała się na żadnej szkole, co powodowało, że nigdy nie zbliżyła się nawet do rutyny. Rzeczywiście, przyjeżdzając do Paryża był samoukiem, jeśli nie liczyć lekcji rysunku branych w Krakowie. Tym niemniej został przyjęty we Francji od razu na wstępie jak mistrz. Wedlug przekazu współczesnych przyznano mu pierwszeństwo nawet przed Wernetem i zmarłym niedawno Gericaultem, a trzeba wiedzieć, że działali wówczas w Paryżu tacy wielcy jak Gerard, Gros, Ingres czy Delacroix, nie wspominając o Horacym Vernecie, tak jednak odmiennym w swojej manierze od mistrza Michałowskiego. Od 1833 roku artysta dysponuje już własną pracownią, poświęcając się swobodnym studiom z natury ale przede wszystkim analizom anatomicznym konia w pobliskiej rzeźni. Już wtedy cieszy się uznaniem wydawców francuskich ale też kolekcjonerów, co powoduje, że już po roku bytności na emigracji swobodnie utrzymuje siebie i rodzinę z zawodowych zleceń malarskich. Należy podkreślić, że lata spędzone w Paryżu przyniosły artyście prawdziwą popularność i sławę, głównie dzięki działalności marszandów, która sprawiła, że dzieła mistrza poznała publiczność także w Anglii i Ameryce. Francja poza tym wzbogaciła w oczywisty sposób jego pole widzenia swoją odrębnością i dopełniła doświadczenia malarskiego. W połowie września 1835 roku artysta powrócił do kraju i otworzył tym samym nowy rozdział w swoim życiu twórczym i osobistym. Na polecenie ojca zajął się gospodarstwem w Łuczycach i Krzyżtoporzycach pod Krakowem. Nie rezygnuje z malarstwa, ale rodzime środowisko artystyczne nie jest dla niego stymulujące. Artystycznie Michałowski nie był zwolennikiem żadnych reguł, więc twórcze zapatrywania dawnego nauczyciela Józefa Brodowskiego, Hadziewicza czy Stattlera w oczywisty sposób nie mogły przypaść do gustu twórcy. Przez pozostałą cześć środowiska uważany był często za amatora, spełniającego swoje zachcianki. Tymczasem Michałowski żył sztuką i dla sztuki w swojej niepodrabialnej i nieporównywalnej do niczego manierze. Wkrótce zorganizował w Krakowie swój warsztat malarski, kładąc tym razem nacisk na malarstwo olejne. W 1837 roku umarł ojciec artysty. Doglądanie schedy po nim oraz sprawy codzienne nie odsunęły jednak malarstwa na dalszy plan. Pozostał dobrym malarzem, będąc jednocześnie bardzo dobrym gospodarzem. Urządził swoją pracownię tym razem w Krzyżtoporzycach, przystosowaną typowo do modeli końskich. Miało to odzwierciedlenie w coraz częściej podejmowanych tematach animalistycznych, coraz częściej portretował teraz piękne okazy bydła i koni, odzwierciedlając urodę zwierząt w niekonwencjonalny, cudowny, tchnący miłością sposób. W majątku tym pozostał do 1841 roku, kiedy to przeniósł się do Bolestraszyc w przemyskiem. Talent artysty rozkwitł tu w pełni. Wspaniałe wizerunki wołów, byków, koni arabskich wypożyczanych jako modele z pobliskich stadnin powstawały przy jednoczesnym kontynuowaniu motywów scen rycerskich, epizodów wojennych, husarów, lisowczyków i zaprzęgów artyleryjskich. Michałowski odbył również w tym czasie kilka podróży zagranicznych, głównie odwiedzając muzea w Wiedniu, Paryżu, Monachium, ale też Belgii czy Holandii. W 1848 roku artysta na pięć lat został wyrwany z dotychczasowego trybu życia. Podjął stanowisko prezesa Rady Administracyjnej Miasta Krakowa. Do majątków swych dojeżdżał sporadycznie, a większe projekty artystyczne odsunął na dalszy plan. To jednak paradoksalnie w tym okresie zbliżył się najbardziej do odbiorcy krajowego. Zorganizowana licytacja na rzecz emigrantów wyrzuconych z Krakowa czy zakładu dla zaniedbanych chłopców przynoszą nadspodziewany sukces. Publiczna działalność artysty przesłoniła zdawałoby się sprawy artystyczne, ale to właśnie ona dopełniła jego charakterystyki jako człowieka sztuki i patrioty. Należy tu wspomnieć chociażby o jego wkładzie i zaangażowaniu w renowację ołtarza Wita Stwosza. W 1853 roku Michałowski ustępuje z zajmowanego stanowiska. Umiera w Krzyżtoporzycach 9 czerwca 1855 roku.