Polswissart

(…) przy takich przymiotach i zdolnościach jakie mu Bóg dał, czas się wybić nad powszednich ludzi. (…) Czcić go jeszcze będą ci co go dziś lekceważą! Jam pewny tego, pewny i Matejko!  – Julian Malczewski
(Kudelska D., Malczewski – Obrazy i słowa, wyd. Wab, Warszawa 2012, s. 42) 

Prezentowana praca pochodzi ewidentnie ze wczesnych lat twórczości Jacka Malczewskiego. Prawdopodobnie jest to rysunek z okresu jego studiów artysty, poza modela jest klasyczna, a rysunek ma cechy studium anatomii. „Akt męski” jest datowany na lata 1873-1877. Talent młodego, artysty został bardzo wcześnie odkryty i to przez samego Jana Matejkę. Jako 17-sto letni chłopak Jacek Malczewski mieszkał w Krakowie gdzie uczył się w gimnazjum oraz był wolnym słuchaczem Szkoły Sztuk Pięknych w klasie profesora Władysława Łuszczkiewicza. W tym okresie również pobierał lekcje rysunku u Leona Piccarda. Sugestią Jana Matejki było, aby Malczewski przerwał naukę w gimnazjum i poszedł prosto na studia w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. Tam kontynuował naukę już jako prawowity student u profesora Władysława Łuszczkiewicza i Feliksa Szynalewskiego, który uczył rysunku. Malczewski był jednak bardzo ambitnym studentem i pobierana nauka na uczelni mu nie wystarczała. Uzupełniał swoją edukację o dodatkowe prywatne zajęcia z rysunku u F. Cynka. W oddziale prowadzonym przez Jana Matejkę uczył się kompozycji, jednak w wyniku konfliktu z mistrzem przerwał naukę w macierzystej uczelni. W 1875 roku Malczewski wyjechał do Paryża aby ćwiczyć swój warsztat w École des Beaux-Arts, uczęszczając do profesora Henri Ernesta Lehmanna. Po dwóch latach powrócił do pracowni Matejki i w 1879 roku ukończył Krakowską Szkołę Sztuk Pięknych. Pomimo że uczeń i mistrz nie w pełni się zgadzali w pojmowaniu artystycznej formy i ekspresji to jednak Matejko bardzo wpłynął na twórczość Malczewskiego.

(…) był od dziecka naturą głęboko uczuciową i poetyczną; tkwiło w nim usposobienie liryczne melancholijne, skłonność do zadumy, smutku i egzaltacji.

(Szydłowski T., Jacek Malczewski. Monografie artystyczne, tom 5., Kraków–Warszawa 1925, s. 7)

Absolwent krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w klasie Jana Matejki i paryskiej École des Beaux-Arts. Urodził się w 1854 roku w Radomiu jako jeden z czwórki rodzeństwa. Gdy miał jedenaście lat, zmarł jego jedyny brat, Teodor, co spowodowało u Jacka zainteresowanie mistycyzmem i duchowością. Wychowany w patriotycznej atmosferze domu rodzinnego oraz kształcony między innymi przez wybitnego literata Alfonsa Dygasińskiego – uczestnika powstania styczniowego – jako malarz obrał wątek patriotyczny za wiodący dla całej swojej twórczości. Jego wyrazem stały się obrazy syberyjskie i kolejne przedstawienia Ellenai, a także wprowadzana symbolika przedmiotów: kajdan, jakuckiej czapki czy wojskowego szynela.

W 1872 roku jego prace obejrzał sam Jan Matejko, który w liście do ojca młodego artysty pisał: „Rysunki kreślone ręką syna Pańskiego Jacka, zdają się wskazywać i obiecywać niepośledni talent malarski, którego rozwinięcia nie należy może zbyt długo przetrzymywać”. Za sprawą tej sugestii Malczewski przerwał naukę w gimnazjum i został przyjęty na pierwszy rok studiów w Szkole Sztuk Pięknych. W 1874 roku, podczas pobytu w Radomiu, namalował swój pierwszy olejny obraz – portret siostry Heleny przy fortepianie. W tym wczesnym okresie tworzył prace w duchu szkoły matejkowskiej, warsztatowo bardzo akademickie. Były to portrety, sceny rodzajowe i dzieła o tematyce patriotyczno-martyrologicznej. Od lat 90. w jego sztuce zaczęły pojawiać się treści symboliczne, przenikające się wzajemnie z wątkami patriotycznymi i biblijnymi, a także literackimi i alegoryczno-fantastycznymi. Ponadto nieprzerwanie realizował się jako portrecista, malując przy tym z wielką pasją podobizny własne.

W swoim życiu Malczewski sporo podróżował. W latach 1884-1885 wziął udział w naukowej ekspedycji Karola Lanckorońskiego do Małej Azji. Zwiedził także Grecję i Włochy. W latach 1885-1886 przebywał przez kilka miesięcy w Monachium. Po powrocie zamieszkał na stałe w Krakowie, gdzie został profesorem w Szkole Sztuk Pięknych (po 1900 roku przemianowanej na Akademię Sztuk Pięknych). Dwukrotnie był mianowany jej rektorem.

W 1886 roku na weselu córki profesorostwa Janczewskich artysta poznał Marię Gralewską, która rok później została jego żoną. W 1888 roku młodym państwu Malczewskim urodziła się córka Julia, a w 1892 roku syn Rafał – dziedzic ojcowskiego talentu i przyszły malarz. W tym samym czasie sztuka Malczewskiego osiąga pełnię dojrzałości. Doświadczenia monachijskie, młodopolska atmosfera Krakowa, a także klimat domu rodzinnego połączyły się i dojrzały w wielkich symbolicznych obrazach „Melancholia” (1894) i „Błędne koło” (1895-1897). Około 1900 roku artysta związał się z Marią Balową, która była przez lata największą spośród jego muz. Miłość ta zaważyła na charakterze twórczości Malczewskiego, który przedstawiał ukochaną we wszelkich obliczach – jako dumną Polonię, zwycięską Nike, kuszącą Eurydykę, spokojną Thanathos i zwodniczą chimerę.

Malczewski oprócz pracy na krakowskiej akademii, działał aktywnie w tamtejszym środowisku artystyczny i kulturalnym. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” i należał także do Grupy Zero, z którymi licznie wystawiał. W ostatnich latach życia przebywał głównie w Lusławicach i Charzewicach koło Zakliczyna. Pod koniec życia dotknięty ślepotą, zmarł 8 października 1929 roku.