Polswissart

Otto Fedorowicz był bratem Józefa, zakopiańskiego meteorologa, zwanego „Pimkiem”, który w wolnych chwilach występował też w sztukach Witkacego wystawianych w amatorskim Teatrze Formistycznym, w Sali „Morskiego Oka” przy Krupówkach (np. jako Ryszard III w Nowym Wyzwoleniu).

Artysta przyjaźnił się z całą rodziną Fedorowiczów, wszyscy jej członkowie mieli po kilka portretów wykonanych przez Firmę Portretową „S.I.Witkiewicz”. Wizerunek Ottona Fedorowicza nosi oznaczenie typu B, co według Regulaminu Firmy zakładało „rodzaj bardziej charakterystyczny, jednak bez cienia karykatury […] stosunek do modela obiektywny”. Równi się on jednak od większości tego rodzaju portretów większą wyrazistością opracowania modela , jaskrawymi barwami a zwłaszcza egzotycznym tłem pejzażowym ze zwisającymi u góry wielkimi czerwonymi owocami. Zabawny napis w języku rosyjskim zapisanym fonetycznie sugeruje, że Witkacy także dla Ottona przewidział jakąś rolę do odegrania w wymyślanym – być może – w trakcie wykonywania portretu, dramacie. Sztuki teatralne Witkacego roiły się bowiem od fantastycznych postaci arystokratów i wojskowych oraz marynarzy, często artysta wymyślał naprędce dramatis personae podczas portretowania różnych osób należących do bliskiego kręgu jego znajomych. Adnotacje przy sygnaturze artysty informują, że w czasie seansu portretowego Witkacy pił herbatę (skrót „herb.”) oraz palił papierosy („P chw.[ilowo]”) w trakcie dłuższego okresu abstynencji nikotynowej. Artysta zamieszczał na portretach takie informacje, gdyż słusznie uważał, że wszelkie spożywane przezeń substancje mają wpływ na postrzeganie przezeń rzeczywistości, a co za tym idzie – także proces twórczy. Portret uczestniczył w wystawie okolicznościowej zorganizowanej przez Teatr Witkacego w Zakopanem w dniach od 13 do 19 IVI988 roku z okazji sprowadzenia do Polski szczątków artysty z Jezior na Polesiu, gdzie Witkacy popełnił samobójstwo 19 września 1939 roku i tam został pochowany. Jak okazało się później – omyłkowo przywieziono wtedy i pochowano na cmentarzu zakopiańskim szczątki młodej kobiety.

Warszawa, kolekcja prywatna

Zakopane, wystawa okolicznościowa zorganizowana przez Teatr Witkacego, 13 – 19 kwietnia 1988.

Jakimowicz I., Żakiewicz A., Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885-1939. Katalog dzieł malarskich, wyd. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1990, poz. S I 50 (jako „Portret męski”)

Lepiej jednak skończyć nawet w pięknym szaleństwie niż w szarej, nudnej banalności i marazmie.

– Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkiewicz S. I., Czysta Forma w teatrze, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1986, s. 97)

Stanisław Ignacy Witkiewicz – Witkacy – był pisarzem, dramaturgiem, grafikiem, karykaturzystą, malarzem, a przede wszystkim portrecistą. To jeden z czołowych przedstawicieli polskiej sztuki początku XX wieku, syn malarza i twórcy stylu zakopiańskiego Stanisława Witkiewicza. Ojciec był zdania, że tradycyjne szkolnictwo jest ograniczające, dlatego małego Stasia uczyli w domu nauczyciele pozwalający mu na samodzielne rozwijanie zainteresowań. Z jednej strony otrzymał on wykształcenie rozległe, z drugiej zaś niesystematyczne. Stało się to w dorosłym życiu artysty przyczynkiem do kąśliwych uwag zarzucających mu brak dyscypliny w logicznym formułowaniu poglądów.

W trybie przyśpieszonym skończył kurs oficerski i we wrześniu 1915 roku odkomenderowano go na front w stopniu podchorążego. Został dowódcą czwartej kompanii, a w uznaniu zasług w lipcu 1916 roku mianowano go podporucznikiem elitarnej Lejb-Gwardii Pułku Pawłowskiego. W tym samym miesiącu Witkacy został ciężko ranny podczas bitwy koło wsi Witoneż w zachodniej części Ukrainy (wśród przeciwników armii rosyjskiej były tam oddziały Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego). Na front już nie powrócił. Zwolniony z wojska pod koniec 1917 roku był świadkiem rewolucji październikowej. Zdaniem części badaczy brał w niej udział i nawet został przez żołnierzy wybrany komisarzem politycznym, choć brak na to dowodów. Sam Witkacy, powściągliwy w udzielaniu informacji o rosyjskich doświadczeniach w tamtych latach napomykał, że wśród pułkowych oficerów był jedynym, który podkomendnych nie karał cieleśnie.

Swój kunszt artystyczny młody Witkiewicz rozwijał w krakowskiej ASP w pracowni samego Józefa Mehoffera. Podobnie jak ojciec był nie tylko artystą, ale i teoretykiem – autorem m.in. teorii Czystej Formy, wedle której sztuka nie powinna naśladować rzeczywistości, lecz budzić uczucia metafizyczne, a poszczególne elementy dzieła powinny być skomponowane w taki sposób, aby jego struktura umożliwiła jednostce zaznanie „metafizycznej dziwności”.

Dość szybko jednak, bo w już w 1925 roku Witkacy zrezygnował z tak zwanego malarstwa istotnego, poświęcając się sztuce portretowej. Jego teorie nie zostały przyjęte ze zrozumieniem przez środowisko artystyczne, czuł się w związku z tym wypchnięty poza jego margines i rozgoryczony. Dał temu wyraz w powieści „Pożegnanie jesieni” (1925) pisząc: „Minęły czasy metafizycznej absolutności sztuki. Sztuka była dawniej jeśli nie czymś świętym, to w każdym razie „świętawym” – zły duch wcielał się w ludzi czynu. Dziś nie ma w kogo – resztki indywidualizmu życiowego to czysta komedia – istnieje tylko zorganizowana masa i jej słudzy. Od biedy zły duch przeniósł się w sferę sztuki i wciela się dziś w zdegenerowanych, perwersyjnych artystów. Ale ci nikomu już nie zaszkodzą ani pomogą: istnieją dla zabawy ginących odpadków burżuazyjnej kultury”.

Założył Firmę Portretową „S. I. Witkiewicz”, dla działalności której opracował szczegółowy regulamin: „Ponieważ, jak mi to kiedyś w tramwaju powiedział Axentowicz, portrecista powinien mieć nerwy jak postronki, stworzyłem sobie regulamin, który ma pozory humorystyczne, a jest wynikiem ponurych doświadczeń. (...) Dlatego przyjąłem zasadę: KLIENT MUSI BYĆ ZADOWOLONY. Wszelka krytyka i poprawki są wykluczone” (Witkiewicz S. I., Regulamin Firmy Portretowej, 11 IV 1925 r.). Jego portrety malowane pastelami i kredkami na papierze podlegały surowej typologii. Nierzadko powstawały pod wpływem silnie odurzających leków, alkoholu i narkotyków – Witkacy dokumentował swój stan firmując prace specjalnym autorskim kodem. Różnorodność stworzonych w ten sposób wizerunków jest ogromna. Fantazja i humor jakimi operował artysta sprawiają, że każdy z nich jest wyjątkowy. Działalność portretowa Witkacego przyniosła mu sławę i uznanie, stając się jednocześnie jednym z najdłużej trwających cyklów malarskich w historii polskiej sztuki nowoczesnej.