Polswissart

W lutym 1970 roku w warszawskiej Galerii Foksal Tadeusz Kantor zorganizował akcję pt. Multipart. Nazwa powstała ze zbitki dwóch słów: multiplikacja i partycypacja. Przedmiotem tego szczególnego wydarzenia było 40 ponumerowanych jednakowych płócien o wymiarach 120 x 110 cm każde, do których artysta przytwierdził zniszczony parasol a następnie pomalował na biało.

Podczas pokazu galeria (będąca galerią niekomercyjną), prowadziła sprzedaż obrazów na warunkach określonych w napisanej przez artystę umowie. Umowa zobowiązywała nabywcę do powieszenia obrazu w domu w widocznym miejscu i udostępniania go odwiedzającym znajomym. Dzieło miało stać się przedmiotem dowolnych zabiegów, którym ktoś chciałby je poddać, dając upust swoim impulsom twórczym. Po upływie roku właściciel zobowiązany był odesłać obraz do galerii by zgodnie z założeniem Kantora zorganizować wystawę pt. Ostatni etap Multipartu. Tylko dwudziestu pięciu spośród czterdziestu nabywców powróciło z zakupionymi rok wcześniej obrazami. Na wystawie pokazano wówczas płótna pokryte głównie zapiskami i kolażami stworzonymi przez nowych właścicieli. Poprzez Multipart Kantor zakwestionował pojęcie dzieła sztuki jako unikalnego tworu przypisanego artyście. Co więcej, zanegował relację twórca – nabywca, czyniąc z tego pierwszego zwykłego rzemieślnika produkującego seryjny towar a rolę artysty oddając nabywcy. Pozwalając temu ostatniemu zrobić z obrazem cokolwiek ten zechce zakwestionował Kantor ideę dzieła sztuki oraz – w szerszym rozumieniu – sens istnienia instytucji wystawienniczych. Jednak, jak pisze Lech Stangret: W ciągu upływu lat z obrazami wydarzyło się coś, czego Kantor nie przewidział. Parasole, mające być ironicznym komentarzem do komercyjności sztuki, zaczęły uzyskiwać na aukcjach wysokie ceny. Okazało się, że jest ich zaskakująco wiele w stanie nienaruszonym – i te właśnie, jako tradycyjne obrazy, cieszyły się największym zainteresowaniem kolekcjonerów. (Tadeusz Kantor. Malarski ambalaż totalnego dzieła, 2006, s. 76).

Oferowany Multipart jest najbardziej niezwykłym spośród wszystkich egzemplarzy jakie pojawiły się do tej pory na polskim rynku sztuki. Nie brał on udziału w słynnym happeningu w Galerii Foksal. Jako 41 płótno został przygotowany przez Kantora na specjalne zamówienie nabywcy, który w odręcznie napisanym oświadczeniu znajdującym się na odwrocie pracy wyjaśnia powód, dla którego nie chce podporządkować się określonym przez twórcę w umowie zasadom „użytkowania” Multipartu. Owym nabywcą był Marek Rostworowski, polski krytyk i historyk sztuki, wieloletni kustosz Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, autor scenariuszy wystaw, działacz opozycji w okresie PRL, w 1991 minister kultury i sztuki. Na odwrocie Multipartu znajdujemy absolutnie unikatową dokumentację korespondencji jaką Rostworowski prowadził z Galerią Foksal od lutego 1970 roku aż do styczeń roku 1971. Zgodnie ze swoją wolą, przekazaną w odręcznie spisanym oświadczeniu, nabywca nie przekazał nabytego płótna na wieńczącą happening wystawę w 1971 roku. Zachował je w stanie nienaruszonym, nie poddając żadnej interwencji własnej, określanej przez Kantora jako partycypacji. Oferowany Multipart jest najcenniejszym bohaterem wydarzeń, od których mija właśnie dokładnie pół wieku. Ze względu na niezwykle szczegółową dokumentację, która jest jego integralną częścią, obiekt ten to nie tylko dzieło sztuki ale prawdziwa kolekcjonerska perła jaka niezwykle rzadko pojawia się na rynku sztuki.     

Łódź, kolekcja prywatna
Kraków, kolekcja Marka Rostworowskiego
zakup z Galerii Foksal w Warszawie (luty 1970)

Reżyser, twórca happeningów, malarz, scenograf, pisarz, teoretyk sztuki. Studia na Wydziale Malarstwa Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych rozpoczął w 1934 roku trafiając do pracowni prof. Władysława Jarockiego. Równocześnie z malarstwem studiował malarstwo dekoracyjne i teatralne u prof. Karola Frycza, dyrektora teatrów krakowskich. W tym czasie fascynowała go twórczość związanego z Krakowem Stanisława Wyspiańskiego. W latach powojennych Kantor współtworzył Grupę Młodych Plastyków. Z jego inicjatywy powstała również Galeria Krzysztofory, jedna z pierwszych powojennych galerii prezentujących sztukę aktualną. Aktywny w środowisku artystycznym w roku 1948 żywo zaangażował się w organizację I Wystawy Sztuki Nowoczesnej w Krakowie.W 1955 roku jako jeden z dziesiątki polskich artystów. zaprotestował przeciwko realizmowi socjalistycznemu wystawą 9 Malarzy w Domu Plastyków. Wystawa ta była zapowiedzią powstania Grupy Krakowskiej II, będąc jednym z pomysłodawców jej reaktywacji w 1957 roku.

Dla Tadeusza Kantora wizja sztuki opierała się w znacznej mierze o poszukiwanie takich sposobów artystycznej wypowiedzi, które mogłyby sprostać wyzwaniom współczesności. Był gorliwym wyznawcą pełnej swobody twórczej, zwolennikiem eksperymentu. Sam chłonął wszelkie nowinki, wykorzystując z nich to, co okazywało się przydatne jemu samemu, chętnie przetwarzał i modyfikował.

W pierwszym okresie twórczości, tuż po wojnie, malował figuratywne obrazy, wypełnione groteskowo uproszczonymi postaciami. Następnie przyszedł czas dynamicznych kompozycji metaforycznych o oszczędnej, chłodnej kolorystyce. W drugiej połowie lat 50. w wyniku podróży na Zachód a zwłaszcza zaś do Paryża zaczęły powstawać płótna taszystowskie charakteryzujące się wibracjami plam, linii, barw. Objawił się w nich stosunek Kantora do materii malarskiej, którą traktował na wskroś użytkowo. Pod koniec lat 50. tę nową ścieżkę Kantora doceniła krytyka zagraniczna a w ślad za nią europejscy i amerykańscy kolekcjonerzy sztuki. Końcówka lat 50. oraz lata 60. stały się pasmem wystawienniczych sukcesów i rozwoju kariery artystycznej Tadeusza Kantora. W latach 70. artysta powrócił do eksperymentów z płótnem tworząc liczne asamblaże i ambalaże - kompozycje półprzestrzenne, w których aplikowane na płótnie używane, nierzadko zniszczone przedmiotyprzeistaczały obraz w relief.