Polswissart

Tematem najnowszych dzieł jest przenikanie się tego, co można najprościej nazwać przestrzenią obrazu. Czasami przestrzeń ta jest brana dosłownie – poprzez budowanie jej piętrowo, w głąb obrazu – lub traktowana jako złudzenie. W tym drugim przypadku układ elementów statystycznych pojawiających się w wyimaginowanej głębi ukazany jest, dzięki różnym formom perspektywy, na powierzchni przestrzeni. Tworzenie iluzorycznej przestrzeni często wiąże się z udziałem czynnika losu. Statystycznie rejestrowane przypadki, kod wizualny i analiza statystyczna tworzą świat, w którym spotykają się technika i sztuka.

– Ryszard Winiarski (Ryszard Winiarski, dall’8 novembre all’ll dicembre 1974, alla Galleria Schwarz, Milano, wyd. Galleria Schwarz, Mediolan, 1974)

Na pierwszą połowę lat 70-tych przypada czas intensyfikacji artystycznych poszukiwań artysty. Pisane wówczas programy w swym założeniu miały komplikować reguły gry co doprowadziło do budowania obszarów o coraz większej złożoności. Przejawiała się ona m.in. w pojawieniu się trzeciego wymiaru a wraz z nim penetrowaniu przestrzeni realnej, w próbie zwrócenia się w stronę przestrzeni iluzorycznej i stosowaniu perspektywy. Wszystkie te doświadczenia odnajdujemy w oferowanej pracy „Penetracja przestrzeni industrialnej oraz iluzorycznej”, w której poza losową grą bieli i czerni i jej wykrzywieniem widzimy także elementy reliefowe. Zbudowane są one z drewnianych klocków i wyłaniają się z płaszczyzny obszaru w kierunku widza. Całość mocno oddziałuje nie tylko poprzez format pracy ale przede wszystkim poprzez głębię oraz dystorsję obrazu uwypukloną przez piętrzący się relief.

Prezentowana praca należy niewątpliwie do najbardziej okazałych prac Ryszarda Winiarskiego. Nie tylko ze względu na swój rozmiar ale głównie za sprawą złożoności i wielości zabiegów użytych do opracowania finalnej kompozycji. W przeciwieństwie do wielu kompozycji statycznych i uporządkowanych, te stanowią wyjątkową na tle twórczości Winiarskiego grupę obrazów, które same w sobie burzą własny porządek w sposób jednak w dalszym ciągu w pełni kontrolowany przez artystę. „Penetracja przestrzeni industrialnej oraz iluzorycznej” zakłada działanie logiczne ale  implementuje już pewien subiektywizm zależny od wrażenia jakie w widzu wywoła praca. Jej wyjątkowość polega na tym, że konceptualne malarstwo Winiarskiego opierające się przede wszystkim o żelazne zasady logiki oscyluje na pograniczu op-artu. „Penetracja przestrzeni industrialnej oraz iluzorycznej” zakłada bowiem pojawienie się elementu osobistego w odbiorze pracy, owej iluzoryczności czyli czynnika, który w dotychczasowej twórczości Winiarskiego nie był w ogóle brany pod uwagę. Chłodny, matematyczny umysł artysty dopuścił tym samym element subiektywny, nie poddający się regułom, nieprzewidywalny. Niezależnie od tego, kiedy i z jakim założeniem programowym tworzył Winiarski swoje prace – pisała Bożena Kowalska w artykule dla Tygodnika Powszechnego w 2016 roku - zawsze był w nich, choć w różnych proporcjach, obok intelektu i poprzez intelekt przekazywany, element emocji. I niezależnie od tego, jak kształtowały się ich proporcje – zawsze były to wypowiedzi artystyczne najwyższej próby. Ponieważ Ryszard Winiarski był w drugiej połowie XX stulecia, obok Stażewskiego, Opałki, Fangora, Sosnowskiego, Hasiora i Abakanowicz, obok nich i na równi z nimi, najwybitniejszym polskim artystą. 

Cała moja twórczość, do dzisiaj z grubsza biorąc, jest budowana na tych dwóch obiektywnych mechanizmach, na porządku i przypadku. Porządkiem nazywam te doświadczenia, które są przypisane ciągom liczbowym, przypadkiem zaś te, w których uruchomiony został taki czy inny mechanizm losowy. (…) Na początku to, co robiłem miało służyć przede wszystkim pewnej demonstracji, demistyfikacji określonego obszaru sztuki po to, by zamienić go w obszar konkretnego, rzetelnego doświadczenia. Konsekwencją takiej postawy było odrzucenie wszelkiej myśli o ekspresji, wszelkiej myśli o wrażliwym odbiorze tego, co robię. – Ryszard Winiarski
(cyt. za: Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973-1974, Polski Dom Aukcyjny „Sztuka”, Kraków 2002, s. 20)

Ryszard Winiarski urodził się w 1936 we Lwowie. Przez ostanie dwa lata studiów, które realizował na Wydziale Mechaniki Precyzyjnej Politechniki Warszawskiej, zdecydował się uczęszczać jako wolny słuchacz do pracowni malarstwa warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1960 roku podjął już regularną naukę na Wydziale Malarstwa. Jego profesorami byli m.in. Aleksander Kobzdej, Stanisław Szczepański, Jan Wołodyński, Julian Pałka i Władysław Daszyński. W czasie studiów artystycznych uczęszczał na prowadzone przez Mieczysława Porębskiego seminarium poświęcone związkom i zależnościom pomiędzy sztuką a nauką. Wykłady te miały kluczowy wpływ na dalszą twórczość Winiarskiego i temu zagadnieniu artysta postanowił poświęcić temat pracy dyplomowej: „Zdarzenie – informacja – obraz”. Tytuł magistra obronił w 1966 roku, łącząc w swoim dyplomie sztukę z teorią programowania obrazów. Prace wykonane według tych założeń zaprezentował jeszcze w tym samym roku na jednej z najważniejszych imprez polskiej awangardy – Sympozjum Artystów Plastyków i Naukowców w Puławach. Jego koncepcja artystyczna była bardzo dojrzała i oryginalna, wsparta serią prac inspirowanych rachunkiem prawdopodobieństwa. Winiarski zaproponował w niej przełożenie wybranych zagadnień z obszaru nauk ścisłych, takich jak statystyka, teoria gier czy przypadek – na język sztuki. W 1981 roku objął pracownię „Problemy malarstwa w architekturze i w otoczeniu człowieka” na macierzystej uczelni. Przez dwie kadencje (1985-1987 i 1987-1990) pełnił funkcję prorektora warszawskiej ASP. W 1990 roku otrzymał tytuł profesora.

Winiarski to jeden z najwybitniejszych reprezentantów nurtu abstrakcji geometrycznej wywodzącej się z tradycji konstruktywizmu. Zgodnie z założeniami swojego programu, od 1965 roku budował obrazy w oparciu o stały moduł – kwadrat pokryty czarną lub białą farbą. Ułożenie kwadratów i ich kolor są przypadkiem uzależnionym od rzuconej kostki do gry lub układu losowego. „Intencją artysty było odrzucenie przestarzałych norm tradycyjnej estetyki, wszelkich obowiązujących dotąd i nauczanych w szkołach zasad dotyczących malarstwa, łącznie z regułami budowy kompozycji czy rozwiązań kolorystycznych i światłocieniowych. Winiarski zanegował samą ideę obrazu jako dzieła sztuki kształtowanego świadomie przez artystę i noszącego cechy jego twórczej indywidualności. Dążeniem malarza było stworze nie sztuki bezosobowej, wyzbytej z wszelkiej emocji; sztuki, której nie da się ocenić z punktu widzenia wartości estetycznych, ale której sens można wyjaśnić racjonalnie, logicznie i precyzyjnie” (Kowalska B., Ryszard Winiarski. Na pograniczu matematyki i sztuki, [w:] Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973-1974 [katalog wystawy], Kraków 2002, ss. 8-9). Celem nie był obraz sam w sobie, ani jego estetyka – Winiarskiego interesował sam proces twórczy, sterowany rządzący się prawami gry. Artysta wyprzedzał swój czas, wprowadzając do swoich prac elementy konceptualizmu. Nie używał terminu „obraz”, ale „obszar” lub „próby wizualnej reprezentacji układów statystycznych”. Jego dzieła znajdują się w wielu prywatnych i publicznych kolekcjach m.in. w Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowym w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie i Poznaniu, a także w McCrory Collection w Nowym Jorku oraz Muzeum Sztuki Nowoczesnej w New Delhi.