Polswissart

Zrodzona między grzecznymi Francuzy,
Wolna jest spalić w popiół oba światy.
Od wschodu słońca aż gdzie się zanurzy...
W kupę się zeszły w tym anielskim ciele,
Dowcip i rozum niemniej pewnie święty,
Z goła z niebiańskiej poszła parantele
Bo wszystkich bogów jest w niej skarb zamknięty;
Stąd wotem serca niosą jej w podarki,
Jak do kościoła i jako do Arki...

 – Jan Andrzej Morsztyn „Psyche”

Królowa Maria Kazimiera pozostaje jedną z najbardziej intrygujących kobiet w historii Polski. W 1645 roku, jako czteroletnia dziewczynka, przybyła do Warszawy wraz z orszakiem Marii Ludwiki Gonzagi (1611-1667, królowej Polski od 1646 roku), która została małżonką Władysława IV Wazy (1595-1648, króla Polski 1632-1648). W czasie pobytu na dworze ambitnej królowej Maria Kazimiera była świadkiem polityki, intryg i mechanizmów tworzenia kobiecych wpływów w świecie władzy zdominowanym przez mężczyzn. W 1658 roku wyszła za mąż za Jana Zamoyskiego (1627-1665), wojewodę sandomierskiego. Jednak już wtedy interesował się nią wojowniczy i ambitny Jan Sobieski (1629-1696). Małżeństwo z Zamoyskim nie należało do udanych. Śmierć arystokraty kilka lat po ślubie dała Marii Kazimierze możliwość ponownego i wyczekiwanego zamążpójścia.

Marię Kazimierę i Sobieskiego połączyła nie tylko miłość, ale i wielkie ambicje. Byli małżeństwem, które wspólnie pracowało na polityczny sukces rodziny. Talent dyplomatyczny Marii Kazimiery zwrócił uwagę ambasadora francuskiego, Toussaint de Forbin-Jansona (1631-1713), poszukującego podczas elekcji w 1674 roku profrancuskiego kandydata na tron polski. Sobieski został wybrany na króla, a Maria Kazimiera wspierała go przez całe życie. Przykładem jej kobiecej dyplomacji była decyzja o wysłaniu w 1680 roku nieoficjalnej ambasador Małgorzaty Kotowskiej (1646-1699) na austriacki dwór cesarski w celu zbudowania koalicji antytureckiej. Maria Kazimiera miała w istocie wielki wpływ na ówczesną politykę. Jak pisał przewrotnie Tadeusz Boy-Żeleński: „Bo i na tronie Marysieńka pozostała mała… Ale czy powtarzając ten powszechny wyrok, nie popełniamy błędu optycznego? Wielkość kobiety inne ma kryteria. Przykuć do siebie wspaniałego człowieka, najlepszego w kraju; urzec go tak, że może go zostawiać samego na rok i dłużej bez obawy przelotnej nawet rywalki; igrać z nim bez miary, panować nad nim na wszelkie sposoby, zachować dlań przez lat trzydzieści urok fizyczny i duchowy, dzielić wszystkie jego myśli, plany i zamiary, podsadzić go na tron i usiąść mu tam na kolanach (…) czy to nie jest swego rodzaju wielkość, niech odpowiedzą kobiety” (Marysieńka Sobieska, wyd. Fundacja Nowoczesna Polska, s. 5). Sytuacja zmieniła się po odejściu króla Jana III. Wroga Marii Kazimierze frakcja nakazała jej opuszczenie Warszawy na czas sejmu elekcyjnego, czyli zjazdu szlachty mającego wyłonić nowego króla, w obawie przed jej wpływami. Królowa wkrótce opuściła Polskę - najpierw udała się do Rzymu, a dwa lata przed śmiercią osiadła w Blois we Francji.

Maria Kazimiera była inicjatorką i fundatorką wielu budowli w Warszawie, aktywną współtwórczynią zespołu pałacowego w Wilanowie - królewskiej siedziby króla Jana III Sobieskiego, zaprojektowanej przez Augustyna Locciego (1601-1661). Z inicjatywy królowej powstał jeden z najbardziej charakterystycznych budynków warszawskiego Nowego Miasta - kościół św. Kazimierza Sióstr Najświętszego Sakramentu. Nazwa Marymontu, dzielnicy na warszawskim Żoliborzu, pochodzi od imienia królowej Marii Kazimiery - było to wzgórze, na którym wzniesiono dla niej letni pałacyk.

Za życia, jak również po śmierci Marii Kazimiery powstało wiele jej portretów. Do najsłynniejszych przedstawień wykonywanych na polskim dworze należą te autorstwa francuskiego malarza, Claude’a Callot, który w 1668 roku przybył do Polski a w latach 1676-1687 prowadził pracownię malarską w Pałacu w Wilanowie. Callot namalował m.in. Portret Marii Kazimiery z dziećmi (1685) oraz Portret Marii Kazimiery, dziś przechowywany w Muzeum Zamojskim. Oferowany portret, wykonany ręką nieznanego artysty, jest powtórzeniem wizerunku stworzonego przez Claude’a Callot w latach 80. XVII wieku. Powtórzeń popularnego portretu nadwornego malarza Sobieskich wykonano zapewne kilka, jedno z nich znajduje się obecnie w Villa Medicea del Poggio Imperiale we Florencji.

Poznań, kolekcja prywatna