Polswissart

Głównie chodzi mi o oddanie poprzez materię tego, czego ona właściwie nie zawiera.

– Jan Ziemski (Język geometrii [katalog wystawy], wyd. Zachęta, Warszawa 1984.)

Na jego obrazach z tamtego okresu swoiste piętno wycisnęła astronomia i kosmonautyka. Ale już wtedy Ziemski rozmyślał o abstrakcji bezforemnej, która mogłaby lepiej wyrazić klimat wielkich odkryć naukowych, które interesowały go na równi ze sztuką.

– Jerzy Ludwiński (Jan Ziemski – przeciw abstrakcji bezforemnej, w: „Struktury” 1959, nr 7, s. nlb.)

Jan Ziemski studiował w Wolnej Szkole Malarstwa i Rysunku w Lublinie (1942-46), a następnie medycynę na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej oraz historię sztuki na KUL. W 1956 roku wraz z młodszymi twórcami, m.in. Włodzimierzem Borowskim i Tytusem Dzieduszyckim oraz krytykami, a ówcześnie studentami – Wiesławem Borowskim, Jerzym Ludwińskim i Anką Ptaszkowską założył Koło Młodych Plastyków, przekształcone następnie w Grupę Zamek, która działała w Lublinie w latach 1956-1960. Grupa wystawiała kilkukrotnie w rodzinnym mieście jak i w warszawskiej Galerii Krzywe Koło. Twórczość Ziemskiego z tego okresu charakteryzuje przede wszystkim strukturalizm, operujący grubą fakturą lub wręcz reliefową powierzchnią. I choć malarstwo spod znaku materii to krótki wycinek z artystycznej osi czasu (w latach 60. artysta porzucił ten kierunek opowiadając się za zagadnieniami optycznymi) to pozostaje jednym z najciekawszych fenomenów polskiej sztuki powojennej. Bożena Kowalska pisała: „Jego [Ziemskiego] obrazy z lat 1955-1956 miały wszelkie właściwości dążeń elity nowatorów tamtego czasu: tendencję do upraszczania form, intencjonalnej deformacji i nieśmiałego jeszcze abstrahowania, przy traktowaniu elementów kompozycji jako nośników tajemniczych, metaforycznych znaczeń” (Kowalska B., W poszukiwaniu ukrytego obrazu - Jan Ziemski 1920-1988, w: „Na przykład” 2000, nr 1-2). Działalność Ziemskiego z tego okresu należy rozpatrywać w szerszym kontekście zmian zachodzących w sztuce europejskiej, w której dominować zaczęły nurty związane ściśle z malarstwem materii. Na polskich uczelniach artystycznych pierwszej połowy lat 50. temat rozwijających się na zachodzie zjawisk w sztuce w ogóle nie istniał, wyjątek stanowił lubelski KUL, gdzie wykłady prowadził Jacek Woźniakowski. Prowadził on analizę rodzących się ruchów artystycznych z wnikliwością i wielostronnie, pobudzając intelekt i wyobraźnię słuchaczy. Jak pisze Kowalska: „w rezultacie stopniem świadomości plastycznej wyprzedzili lublinianie młodzież z innych ośrodków kraju”.  W tym też sensie, Jan Ziemski i Grupa Zamek mieli uprzywilejowaną sytuację startu w stosunku do powstających w powojennej Polsce grup artystycznych.

Ziemski pracował w owych latach przynależności do grupy bardzo intensywnie. Przede wszystkim rozwijał własną technikę we wspomnianym cyklu „Seria kosmiczna”, stosując efekty dekalomanii i działania zbliżone do monotypii. Był to rodzaj abstrakcji informel nacechowany dużą dynamiką i ekspresją. Zamkniecie tej serii stanowiła kompozycja pt. Upadek Ikara z 1957 roku, która, w wielu miejscach eksponowana i wielokrotnie reprodukowana, zyskała artyście szeroką popularność. W tym samym roku w twórczości Ziemskiego na dobre zagościło malarstwo materii. Powstawały obrazy, do których należy oferowany „Kipu”, o grubo nakładanej farbie i rozwichrzonej, matowej fakturze. Stanowi one preludium do mających powstać już rok później prac zbliżonych do reliefu, o wspólnym tytule Formury. Po rozpadzie Grupy Zamek w 1960 roku malarstwo Ziemskiego ulegało dalszym przeobrażeniom, by ostatecznie po 1965 roku poświęcić się drewnianym obrazom – reliefom zgłębiającym temat percepcji za pomocą geometrii i optyki.

Poznań, kolekcja prywatna
Agra-Art, aukcja 24.03.2015, poz. 8 
Włochy, kolekcja prywatna
zakup bezpośrednio z wystawy w Bolzano

Bolzano, Castel Schloss Maretsch, Pittura contemporanea Polonia Cecoslovacchia nelle collezioni private / Malerei der Gegenwart Polen Tschechoslowakei in Privat sammlungen, 16 grudnia 1982 - 16 stycznia 1983.

Pittura contemporanea Polonia Cecoslovacchia nelle collezioni private / Malerei der Gegenwart Polen Tschechoslowakei in Privat sammlungen [katalog wystawy], wyd. Castel Schloss Maretsch, Bolzano 1982, poz. 109.

Był jedną z najciekawszych postaci powojennego środowiska artystycznego Lublina. Jan Ziemski został zapamiętany jako twórca sztuki geometrycznej, opartowej. Dzieła te charakteryzowały jego dojrzały okres twórczości. Bez kontekstu prac wcześniejszych reliefy Ziemskiego mogą wydawać się pozbawione ładunku emocjonalnego i powściągliwe. Jednak za wywarzonymi, abstrakcyjnymi kompozycjami stoi bogaty świat rozważań artysty nad ukazaniem ulotnego zjawiska, nieistniejącej formy, którą możemy jedynie zobaczyć przez moment przed zracjonalizowaniem obiektu, na który patrzymy. Końcowym efektem tych rozważań są reliefy budowane na planie kwadratu, złożone z łukowato wygiętych listewek, rytmicznych linii oraz kul. Jednak droga do tak syntetycznego słownika symboli wiodła artystę przez malarstwo materii i metaforyki fantastycznej. Artysta skończył Wolną Szkołę Malarstwa i Rysunku w Lublinie. W swoim życiorysie ma również próbę ukończenia studiów lekarskich na Uniwersytecie Medycznym Marie Skłodowskiej-Curie oraz Historii Sztuki na Katolickim Uniwersytecie w Lublinie. Ten element jego biografii wskazuje nam na to, jak wszechstronnym człowiekiem był i jak analitycznie i naukowo mógł podchodzić do swoich rozważań związanych ze swoją twórczością. Ziemski na początku swojej drogi artystycznej tworzył prace figuratywne, które porzucił w połowie lat 50. aby zacząć tworzyć prace w duchu metaforyki fantastycznej. Efektem tego okresu była „Seria kosmiczna” z lat 1955-1956. Obrazy i rysunki tworzone w tamtym czasie przez Ziemskiego są bardzo dynamiczne, artysta tworzył kompozycje wirów, planet, napięć między nimi i eksplozji. W 1957 roku Ziemski namalował obraz „Upadek Ikara”, który przyniósł mu rozpoznawalność w środowisku artystycznym. Ziemski był współzałożycielem lubelskiej grupy artystycznej "Zamek" działającej w latach 1956–1959. W katalogu towarzyszącym trzeciej wystawie ugrupowania można było przeczytać: Ogólną tendencją jest dążenie do nowoczesności rozumianej jako bardzo duża różnorodność postaw artystycznych. Młodzi plastycy korzystają z doświadczeń różnych kierunków: kubizm, abstrakcjonizm, nadrealizm, taszyzm itp. W okresie przejściowym Ziemski tworzył obrazy fakturowe, olejne. W pierwszych obrazach malowanych w tej technice zdawał się panować chaos, który z kolejnymi płótnami ustępował uporządkowaniu. Następnym krokiem w twórczości Ziemskiego był cykl prac „Formur”. Były to monochromatyczne prace kształtowane reliefowo za pomocą masy plastycznej i farby olejnej. Pomimo widocznej rytmizacji i uporządkowanej struktury prace zachowały organiczny charakter. W 1965 roku Ziemski przygotował pięć prac na wystawę "Konfrontacje 65” w Elblągu. Były to geometryczne prace reliefowe zbudowane na formacie kwadratu. Monochromatyczna kolorystyka ustąpiła kolorom kontrastowym jak biel i czerń a organiczny charakter został zastąpiony wygiętymi listwami przymocowanymi do podłoża. Ambicją Ziemskiego było stworzenie obrazów, których nie ma, takich które są złudzeniem optycznym, momentem. Idea kiełkowała w jego głowie latami, jednak rozwiązanie praktyczne przyszło do niego przypadkowo. Bożena Kowalska opisuje to zdarzenie w trzecim tomie „Twórców Postawy”: […] Już niedaleko Poznania dostrzegł z okna wagonu ledwie uchwytne zjawisko optyczne. Oto przemknął mu przez oczy migawkowy moment nałożenia się na siebie dwóch rytmów: wiązki równolegle biegnących przewodów telefonicznych i regularnej struktury układu dachówek na mijanym domu. Była to szczególna dla artysty chwila. Doznanie odnotowane w nagłym mgnieniu skojarzyło mu się z od dawna poszukiwanym rozwiązanie jego problemu. Przerwał więc podróż w Poznaniu i rezygnując z uczestnictwa w zielonogórskim sympozjum, powrócił najbliższym pociągiem do Lublina, by podjąć eksperymenty nad nową wersją obrazów (Kowalska B., Twórcy postawy, Fundacja Sztuk Pięknych Kochański Suwalski Knut, Warszawa 2015, s. 395.). Od tego momentu artysta zaczął tworzyć prace, które stały się jego wizytówką. Ziemski badał relacje przestrzeni, ruchu i światła za pomocą sferycznie wygiętych listewek oraz silnie kontrastowych kolorów wywołujących w widzu złudzenie optyczne. Twórczość ta jest rozpoznawalna wśród entuzjastów sztuki i zdobywa coraz większe uznanie wśród kolekcjonerów, którzy doceniają estetykę prac Ziemskiego oraz ich intelektualne zaplecze.