Polswissart

Bez konceptualnego szoku, sztuka byłaby tylko produktem pięknoduchów.

– Natalia LL

Po 1980 roku artystka coraz ostrzej wypowiadała się na temat tzw. postawy medialnej w sztuce, czyli wysuwania na pierwszy plan problemów technicznych i formalnych. W opublikowanych wówczas tekstach postulowała całkowite skupienie się na idei i egzystencji. Jeszcze mocniej akcentowała sztukę ciała, jako sposób przeżywania jednostkowego istnienia. Zapis fotograficzny seansów (performance’ów) uzupełniała rysunkiem i malarstwem, gdyż samą fotografię uważała za zbyt jałową, zrozumiałą tylko dla niej. W 1984 roku na sympozjum w Lublinie wygłosiła tekst „Body art i performance. Konsekracja ciała człowieka i jego uwielbienie w sztuce”, w którym podkreśla, że kluczem do zrozumienia złożoności człowieka jest ciało. Przez nie wyraża się również ludzka transcendencja.

W połowie lat 80. Natalia LL wprowadza nowy zapis seansów, polegający na fotografowaniu jednostki ludzkiej a następnie przeniesieniu wizerunku na płótno i jego malarskiej „obróbce”. Powstają wówczas cykle malarsko-fotograficzne, m.in. „Głowy mistyczne” (1987) oraz „Trwoga paniczna”, cykl rozpoczęty w 1987 roku. Początkowo, przekształcane i drukowane na płótnie fotografie-autoportrety przedstawiały artystkę całopostaciowo, ubraną od stóp do głów w elastyczny materiał, z którego produkowało się pończochy. Niepokojące sceny biblijnego wygnania z raju z sobą w roli głównej, ból i cierpienie łączące się z pytaniem o naturę dobra i zła są kluczowymi elementami cyklu „trowga paniczna”. Wraz z rozwojem serii, autoportrety Natalii LL zaczęły powstawać w coraz większym zbliżeniu, aż do ujmowania samej twarzy, zniekształconej w jednocześnie komiczny i straszny sposób przez materiał pończochy. W 1987 roku Lach-Lachowicz pisała: "Głowa jest nie tylko zacną siedzibą mózgowia. Jest to także twór posiadający jamę, która wchłania zewnętrzność, a więc różne pokarmy stałe i płynne, zapachy i dźwiękowe odgłosy. Zdolność wchłaniania materii zewnętrznej jest nieprawdopodobną tajemnicą głowy: jest tu pokazana z wielką mocą zasada, że chleb staje się ciałem, a wino krwią. Bez tej zasady idea chrześcijaństwa byłaby nie do pomyślenia".

Poznań, kolekcja prywatna
Desa Unicum, aukcja 25.05.2017, poz. 63

Wałbrzych, Muzeum Okręgowe, Malarstwo i fotografia (cykle: Trwoga paniczna, Destrukty, Puszysta tragedia), 1989

Sztuka realizuje się w każdym momencie rzeczywistości, każdy fakt, każda sekunda jest dla człowieka jedyna i nigdy niepowtarzalna. Dlatego zapisuję wydarzenia zwykłe i trywialne jak jedzenie, sen, kopulację, odpoczynek, wypowiadanie, itp. – Natalia LL
(Natalia LL, tekst z 1972 roku, „Heute Kunst” 9/1975, Dusseldorf)

Natalia LL – a właściwie Natalia Lach-Lachowicz – to legenda współczesnej historii sztuki i jedna z najważniejszych polskich artystek konceptualnych. Jest współtwórczynią międzynarodowego ruchu feministycznego i autorką słynnej „Sztuki konsumpcyjnej” (1972-1975). Urodziła się w 1937 roku w Żywcu. W 1963 obroniła dyplom na wrocławskiej PWSSP (obecnie Akademia Sztuk Pięknych), pod kierunkiem prof. Stanisława Dawskiego. W trakcie studiów odkryła zamiłowanie do fotografii, która umożliwiała „(…) zmianę zwykłej banalnej rzeczywistości w niepowtarzalne i tajemnicze zdarzenie, fenomen” – jak mawiała artystka (cyt. za: Sobota A. [oprac.] Natalia LL. Twórczość. Lata 60., nataliall.com). Rok po ukończeniu szkoły została członkinią Związku Polskich Artystów Fotografików. W latach 1970-1981 prowadziła wraz z Andrzejem Lachowiczem, Zbigniewem Dłubakiem i Antonim Dzieduszyckim galerię „PERMAFO”, która w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju neoawangardy w Polsce. Od 1975 roku brała czynny udział w światowym ruchu feministycznym. Za swoje dokonania twórcze otrzymała Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2007) oraz Nagrodę im. Katarzyny Kobro (2013) – wyróżnienie wręczane artystom przez artystów.

Pierwsze prace fotograficzne Natalii LL przedstawiały głównie studia portretowe i zbliżenia twarzy. Pod koniec lat 60. artystka zainspirowana lekturą de Sade’a i Battaille’a wkroczyła w nurt „fotografii erotycznej”. Znużona panującymi w sztuce tendencjami, zaczęła poszukiwać nowych możliwości rozwinięcia obszarów wizualnych i mentalnych. Skupiła się wówczas na fotografowaniu fragmentów ciał. Po nawiązaniu kontaktów ze środowiskiem wrocławskiej neoawangardy, m.in. Jerzym Rosołowiczem i Jerzym Ludwińskim, styl artystki w latach 70. ukonstytuował się. „Jedyną dla mnie i sensowną metodą fotograficzną jest rejestracja a priori przyjętej koncepcji, pojęcia. Nie interesuje mnie fotografia estetyzująca, dlatego też zastosowałam termin fotografii intymnej, mający sens i w sferze kreacji i percepcji” – pisała (Natalia LL, Fotografia intymna [katalog wystawy], Galerii PERMAFO, Wrocław 1971). W tym okresie artystka stworzyła cykl fotografii i filmów wideo pt. „Sztuka konsumpcyjna” oraz „Sztuka postkonsumpcyjna”, przedstawiających portrety młodych kobiet dość ostentacyjnie konsumujących banany, parówki, słone paluszki czy kisiel. Codzienna, trywialna czynność, jaką jest jedzenie, w obiektywie Natali LL nagle zaskakiwała, rosnąc do rangi erotycznego aktu.

Na lata 80. i moment stanu wojennego przypada najbardziej ekspresyjna część twórczości artystki, zainspirowana mistykami chrześcijańskimi, problemem zła, a nawet satanizmu. Powstają wówczas malarsko-fotograficzne prace, takie jak „Trwoga paniczna – Raj utracony”, „Trójkąt magiczny” czy „Głowa mistyczna”. W latach 90. kontynuowała problematykę substancjalności zła i wątki autorefleksyjne. Jej wielowątkowa sztuka skupiona była głównie na problematyce tożsamości artystki i kobiety.