Polswissart

Jako malarz czystej krwi dekoracyjny przytłumia całą literaturę i przysłania ją upajającem bogactwem elementów wyłącznie formalnych, nieprzebraną różnorodnością wypieszczonych z wirtuozowską precyzją linij dekoracyjnych, jak ogień ruchliwych, jak woda płynnych, układających się w najfantastyczniejsze arabeski, i żywiołowo bujną, symfonijną orkiestracją soczystych, lśniących, wewnętrznym ogniem rozpłomienionych kolorów.

– Wladysław Kozicki (Twórczość Józefa Mehoffera, w: Józef Mehoffer [katalog wystawy], Towarzystwo Sztuk Pięknych, Warszawa 1935, s. 6.)

Historia oferowanego obrazu wpisana jest ściśle w dzieje rodziny Mehofferów i losy spuścizny pozostawionej przez wybitnego polskiego artystę. Olejne przedstawienie Chrystusa Króla, lub – jak sam Józef Mehoffer zatytułował obraz – Serca Jezusa, powstało w roku 1930, o czym informuje nas odręcznie przez artystę wypisana etykietka znajdująca się na odwrocie ramy. Praca ta stała się częścią ekspozycji prezentowanej przez Towarzystwo Artystów Polskich „Sztuka” - zgrupowania, którego współzałożycielem i najaktywniejszym członkiem był Józef Mehoffer. Towarzystwo „Sztuka”, działające w latach 1897-1950, organizowało coroczne wystawy członków, do których zaliczali się wszyscy ówcześni liczący się twórcy, m. in. Jan Stanisławski, Jacek Malczewski, Józef Chełmoński czy Teodor Axentowicz. W roku 1935 obraz Serce Jezusa pokazany został w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie na wielkiej jubileuszowej wystawie poświęconej Józefowi Mehofferowi. Stamtąd obraz powrócił do zbiorów rodzinnych. Po śmierci artysty w 1946 roku jego spuściznę przejął syn – Zbigniew Mehoffer, który rozpoczął wieloletnie starania mające na celu przekazanie ouvre ojca w depozyt Muzeum Narodowemu w Krakowie. Ostatecznie w 1986 roku rodzinny pałacyk Mehofferów wraz ze zgromadzoną w nim kolekcją sztuki został przekształcony w oddział krakowskiego Muzeum. Obraz Serce Jezusa znajdował się oryginalnie nad drzwiami do części prywatnej pałacyku, u zwieńczenia zabytkowych schodów.

Oferowane dzieło należące do gatunku malarstwa religijnego jest niezwykle bogate w warstwie symbolicznej. W katalogu wystawy Mehoffera w warszawskim TZSP (1935) czytamy mianowicie, że: „podporządkowując świadomie treść ikonograficzną bezporównania dla siebie ważniejszej treści artystycznej t. j. w tym wypadku formalnym wartościom dekoracyjnym, Mehoffer doskonale się czuje w świecie alegoryj i symbolów, które obiera chętnie jako tematy nietylko w sztuce kościelnej” (Kozicki W., Twórczość Józefa Mehoffera, w: Józef Mehoffer [katalog wystawy], Towarzystwo Sztuk Pięknych, Warszawa 1935, s. 8). Artysta ukazał postać Chrystusa w czerwonej szacie i płaszczu okalającym ramiona, z cierniową koroną na głowie, dłońmi odsłaniającego serce otoczone cierniem. Nad głową Chrystusa korona, po lewej jego stronie ‘globus cruciger’ czyli jabłko królewskie, po prawej zaś miecz. Wszystkie trzy elementy – korona, jabłko królewskie oraz miecz – to symbole władzy królewskiej. Czerwona szata oznacza mękę pańską podobnie jak motyw ornamentalnych złotych róż, który w chrześcijaństwie złączony jest głównie ze śmiercią Jezusa i kultem Maryjnym. Kolce róży mają bowiem nawiązywać do pięciu ran chrystusowych. W tle postaci Chrystusa artysta  ukazał rozgwieżdżone niebo – symbol boskiej transcendencji. Słońce oznacza moc Boga niszczącego ciemność – jego pierwiastek męski, aktywny. Słońce oznacza Chrystusa, księżyc zaś reprezentuje pierwiastek żeński, jest symbolem Najświętszej Maryi Panny. Józef Mehoffer zawarł w jednym obrazie cały boski majestat Chrystusa – Króla, Chrystusa – Zwycięzcy i wreszcie Chrystusa – Boga Miłosiernego. Istota  miłosierdzia musiała być szczególnie bliska artyście skoro sam zatytułował pracę „Serce Jezusa”. Tematyka religijna przewija się przez cały okres twórczości Mehoffera a szczególnie intensywnie w późniejszym jej etapie. W roku 1930 artysta realizował projekty polichromii dla kaplicy Cechu Rzeźników w kościele Mariackim w Krakowie oraz rozpoczął przygotowania cyklu stacji Drogi Krzyżowej dla kościoła oo. Franciszkanów. W 1933 roku stworzył monumentalną polichromię w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Turku, której motywem wiodącym jest namalowana w prezbiterium figura Chrystusa Króla. Oferowany olejny obraz Serce Jezusa autorstwa Mehoffera stanowi wielką rzadkością na tle spuścizny artysty, w której tematykę religijną reprezentowały dzieła wielkoformatowe – kartony, witraże i dekoracje ścienne. Prac religijnych o charakterze bardziej prywatnym, niemalże kameralnym, jest w twórczości Mehoffera niewiele, zaliczyć do nich można kameralny, akwarelowy wizerunek  Chrystusa („Serce Pana Jezusa”, 35 x 43 cm, własność prywatna). Jakość artystyczna oferowanego obrazu, zbudowana na wspaniałym warsztacie, jakim odznaczało się malarstwo Józefa Mehoffera, w połączeniu z niezwykle bogatą warstwą ornamentalną i symboliczną czyni z omawianej kompozycji dzieło całkowicie unikatowe.

Poznań, kolekcja prywatna
Kraków, depozyt Muzeum Narodowego w Krakowie – oddział Dom Józefa Mehoffera
własność rodziny artysty

Dom Józefa Mehoffera „Pałac pod Szyszkami” , oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, ekspozycja stała
Salon Jubileuszowy 1860-1935, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, Warszawa, grudzień 1935
Józef Mehoffer, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych Warszawa, czerwiec-lipiec-sierpień 1935
Towarzystwo Artystów Polskich „Sztuka” w Krakowie, ekspozycja stała

Ambrozowicz J., Bałda W., Józef Mehoffer. Artysta wszechstronny, Rzeszów 2015, s. 65
Waligóra E., Dom Józefa Mehoffera. Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie [przewodnik], Kraków 1998, s. 17
Józef Mehoffer [katalog wystawy], Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, Warszawa 1935

Literatura:
Waligóra E., Dom Józefa Mehoffera. Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie [przewodnik], Kraków 1998, s. 17 (jako Chrystus Król)
Słownik artystów polskich, wyd. Krąg, Warszawa 1993, s. 471 (jako Serce Jezusa)
Józef Mehoffer [katalog wystawy], Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, Warszawa 1935 , s. 36, poz. 331
Salon Jubileuszowy 1860-1935, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, Warszawa 1935, s. 28, poz. 117 (jako Serce Jezusa)

A rzeczywistą prawdą w sztuce jest wierność zamierzonemu celowi, szczerze artystycznemu i świadomość siebie.

– Józef Mehoffer (Mehoffer J., Uwagi o sztuce i jej stosunku do natury, w: „Przegląd Polski”, 1897, t. 4 (124), R. XXXI, s. 28.)

Józef Mehoffer – malarz, rysownik, grafik – był czołowym reprezentantem sztuki Młodej Polski. Urodził się w 1869 roku w Krakowie. Ojciec przedwcześnie go osierocił, pozostawiając tylko pod opieką matki. W okresie studenckim artysta kształcił się na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz równolegle w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Był uczniem m.in. Jana Matejki. Podczas lat nauki uczestniczył w pracach restauratorskich w Kościele Mariackim w Krakowie, co miało silny wpływ na jego przyszłą twórczość. Zainteresował się wtedy witrażami i dekoracyjnym malarstwem ściennym, odgadując tym przyszłe tendencje w sztuce.

Naukę artystyczną kontynuował w Wiedniu oraz w Paryżu – kolejno w Académie Julian, École Nationale des Arts Décoratifs, a następnie w Académie Colarossi i École Nationale des Beaux-Arts. Dłuższy pobyt we Francji wykorzystał Mehoffer do licznych podróży, m.in. do Włoch, Niemiec i Szwajcarii. W Paryżu artysta dzielił pracownię ze Stanisławem Wyspiańskim, również uczniem Matejki. Obu twórców połączyła przyjaźń, ale i rywalizacja – uczestniczyli bowiem w tych samych konkursach, m.in. na kurtynę Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie w 1891 roku czy na witraże do łacińskiej katedry we Lwowie w 1894 roku. Obaj ostatecznie wypracowali własną, indywidualną stylistykę – Wyspiański stał się prekursorem polskiego ekspresjonizmu zaś Mehoffer stworzył formułę dekoracyjności w oparciu o secesyjną stylistykę.

W Paryżu artysta poznał swoją przyszłą żonę Jadwigę Jankowską, którą wielokrotnie przedstawiał na swoich obrazach. Zasłynął projektami witraży do kolegiaty św. Mikołaja we Fryburgu, a także do wielu świątyń na terenie Polski. Wykonywał monumentalne polichromie zdobiące kaplice kościołów i budynków państwowych. W Katedrze Wawelskiej możemy podziwiać do tej pory wiele jego realizacji. Jest twórcą polichromii kaplicy skarbca katedralnego oraz witraży w nawach.

Artysta aktywnie działał na macierzystej uczelni pełniąc funkcję profesora zwyczajnego i rektora. Był członkiem założycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, należał do międzynarodowych ugrupowań artystycznych. Malarstwo Mehoffera jest esencją bogatej symboliki i dekoracyjności połączonych z doskonałym warsztatem wyniesionym z matejkowskiej szkoły. Początkowo w swej twórczości z lat 90. działał w duchu symbolizmu i postimpresjonizmu. Okres dojrzały przypadł na lata 1895-1914. Etap ten w twórczości Mehoffera można nazwać modernistycznym, bowiem nacechowany jest silnym liryzmem oraz dekadenckim i zmysłowym nastrojem. Barwa jest intensywna i nasycona, a rysunek giętki i pewny. Jego niezwykła secesyjność linii połączona z mistrzowską ornamentyką szczególnie widoczne są w malarstwie portretowym. Późniejsza twórczość Mehoffera nacechowana jest rozświetleniem palety, a kontur podporządkowany zostaje plamie barwnej. Po 1914 roku w jego dziełach zaczynają dominować pejzaże afirmujące piękno natury. Kilkadziesiąt lat twórczości Mehoffera to pasmo sukcesów i prestiżowych zamówień. Malarz brał udział w licznych wystawach, był wielokrotnie nagradzany, m.in. we Lwowie (1894), Paryżu (1900) czy St. Luois (1905). Pozostawił po sobie obszerny dziennik oraz korespondencję, dzięki którym możemy dowiedzieć się nie tylko jakim był artystą, ale również człowiekiem.