Polswissart

(…) śmiała interpretacja tematu – nadanie naturalności bogini, która w ten sposób stała się pożądana przez człowieka – szokowała ale i zachwycała miłośników sztuki.

(Jean-Antoine Houdon. Sculptur of the Enlightenment [katalog wystawy], wyd. National Gallery of Art, Waszyngton 2003, s. 230.)

Jean-Antoine Houdon należy do grona najpopularniejszych rzeźbiarzy francuskich XVIII wieku, działających w duchu neoklasycyzmu. W swojej epoce zasłynął jako wybitny portrecista, robiąc popiersia głośnych postaci oświecenia: polityków, filozofów, naukowców oraz arystokratów. Uwiecznił m.in. Denisa Diderot’a, Benjamina Franklina, Jean-Jacques’a Rousseau, Voltaire’a, Molière’a, Thomasa Jeffersona, Ludwika XVI i Napoléona Bonaparte. Wykonanie swojej podobizny zlecił mu nawet pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych George Washington, który zaprosił go w tym celu do Ameryki. Houdon był również twórcą licznych rzeźb o tematyce mitologicznej i alegorycznej. Jego rzeźbiarskie portrety charakteryzują się wiernym oddaniem modela i trafnym uchwyceniem w kamieniu jego charakteru.

Dzieła Houdon'a cieszyły się dużą popularnością, zwłaszcza w XIX wieku. Zamawiano ich kopie w marmurze, brązie i gipsie. Marmurowe wersje znajdowały się na dworach europejskich władców, miała je w swojej kolekcji m.in. caryca Katarzyna II oraz dwór francuski. Wraz z rozpowszechnieniem w XIX wieku technik odlewniczych, m.in. redukcji wprowadzonej przez Ferdynanda Barbedienne, stało się możliwe wykonywanie, w pomniejszonej odpowiednio skali, wysokojakościowych brązowych odlewów najbardziej popularnych rzeźb. Pierwowzorem dla oferowanego brązu Zima (La Frileuse) jest marmurowa rzeźba o tym samym tytule autorstwa Jean-Antoine Houdon’a, stworzona w 1783 roku, a znajdująca się dziś w Musee Fabre w Montpellier. Cztery lata po stworzeniu rzeźby w kamieniu Houdon wykonał jej odlew w brązie (1878). Pierwotnie znajdował się on w kolekcji księcia Orleanu, od 1962 roku zaś oglądać go można w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku.

Zima (La Frileuse) to potraktowana ze swadą i poczuciem humoru personifikacja najchłodniejszej pory roku. Ewidentna inspiracja rzeźba klasyczną odnajduje swoje odzwierciedlenie w harmonii i elegancji formy, w jaką ujęta została postać młodej dziewczyny. Zamknięte w kontrapoście ciało ukazuje półnagą postać, z chustą zakrywającą głowę i klatkę piersiową, odsłaniającą gołe pośladki i nogi. Zaplecione z przodu ramiona i pochylona głowa z chustą skrywającą twarz dziewczyny sugerują odczuwany przez nią chłód. Całość kompozycji cechuje neoklasycystyczna elegancja, która niewątpliwie musiała podobać się wielu. Przy czym Zima nie pozbawiona jest pewnej frywolności, związanej z popularnym w XVIII wieku tematem uwodzenia i utraconej niewinności. Obecny jest również wątek przemijania. Badacze spuścizny Houdon’a dopatrywali się więc w zmysłowej i erotycznej Zimie alegorycznego ujęcia śmierci,  wstydu i utraconej niewinności.

Zima (La Frileuse) wyprzedza powstałą w 1785 roku rzeźbę Lato (również kolekcja Musee Fabre w Montpellier). Obydwie marmurowe prace dłuta Houdona oglądać można było na wystawie monograficznej w Montpellier na przełomie 2009 i 2010 roku. W brązie wykonał Houdon tylko Zimę, pozbawiając odlew elementów zastosowanych w rzeźbie kamiennej dla podtrzymania równowagi kompozycji. Wersja w brązie, tak chętnie kopiowana, charakteryzuje się przez to niezwykłą lekkością.

Jean-Antoine Houdon to rzeźbiarz, którego nazwisko znane było również polskim kolekcjonerom i to już w XVIII wieku. Marmurowe popiersie Diany jego autorstwa znajdowało się bowiem w znakomitej kolekcji rzeźb należącej do króla Stanisława Augusta i eksponowane było w Sali Jadalnej Pałacu na Wyspie w warszawskich Łazienkach. Podczas nazistowskiej okupacji, w 1940 roku, rzeźba została zrabowana i trafiła do Krakowa, gdzie mieściła się kwatera główna Generalnego Gubernatora Hansa Franka. Po wojnie ślad po niej zaginął aż do 2015 roku, kiedy odnalazła się w jednym z domów aukcyjnych w Austrii. Dziś znów oglądać ją można w Łazienkach.

Warszawa, kolekcja prywatna
Francja, kolekcja prywatna

Jean-Antoine Houdon. Sculpture of the Enlightenment [katalog wystawy], wyd. National Gallery of Art, Waszyngton 2003, kat. 38, s. 226 (marmur), kat. 39, s. 227 (brąz, wersja z 1787 r.)