Polswissart

Henryk Kuna (…) wypowiada się w formie krystalicznie czystej, w technice nieposzlakowanie wykończonej, w kompozycji o harmoniach, które nazwać by można muzycznymi. Istotą tej kompozycji jest bowiem przedziwnie czysta rytmika: rytmika linii i płaszczyzn, spływających nieuchwytnymi gradacjami w nieposzlakowany akord bryły.

(cyt. za: Husarski W. T., Rzeźba polska od wieku XVIII, [w:] Wiedza o Polsce, t. 2, Warszawa 1932, s. 582-586.)

Idea rytmu zajmowała Henryka Kunę przez całą dekadę lat dwudziestych XX wieku. Rytm jest najbardziej znaną rzeźbą artysty. Praca ta nadała nazwę ugrupowaniu artystycznemu Rytm. Artysta powtórzył ją w kilku egzemplarzach i w różnych materiałach. Pierwsza była w brązie z 1921 roku, znajdująca się obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie, oddziale Królikarni (wys. 118 cm). Rok później wykonał jej wersję w hebanie, a w czasie gdy mieszkał przy Boulevard Raspail, w samym sercu dzielnicy Montparnasse, centrum ówczesnego życia artystycznego świata, wykonał wersję w białym marmurze na zmówienie rządowe do pawilonu polskiego w ramach Międzynarodowej Wystawy Współczesnej Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu, w 1925 roku. Rzeźba ta zdobiła atrium pawilonu i wzbudzała powszechny zachwyt zwiedzających, zdobyła Grand Prix i przyniosła artyście prawdziwą sławę. Najbardziej znaną wersją Rytmu jest ta wykonana w brązie i mosiądzu, jak się niedawno okazało, umieszczona w Parku Skaryszewskim na warszawskiej Pradze. Mimo że w czasie wojny nie ominęły jej kule, przetrwała i do dzisiaj możemy ją podziwiać na tle stawu.

Stowarzyszenie Artystów Polskich Rytm działało w latach 1922- 1932. Za datę początkową uznaje się wspólne wystąpienie w salach warszawskiej Zachęty, datę końcową zaś Salon Wiosenny rytmu w IPS, który okazał się ostatnią wystawą Rytmu. Członkami założycielami ugrupowania oprócz Henryka Kuny byli Eugeniusz Zak, Wacław Borowski oraz Tadeusz Pruszkowski. Po pewnym czasie do grupy dołączyli również Roman Kramsztyk, Władysław Skoczylas czy Edward Wittig oraz Felicjan Szczęsny Kowarski, Władysław Roguski, Tadeusz Gronowski, czy Zofia Stryjeńska. Rytm nie miał formalnych struktur, jego ideą były więzy koleżeńskie i wzajemne zaufanie, a głównym kryterium przynależności sprawność warsztatowa. Twórczość, którą określa się jako powstałą pod skrzydłami ugrupowania Rytm można scharakteryzować jako połączenie nowoczesności z tradycją, klasyki odrodzenia z poetyką codzienności. Uniwersalną zasadą ugrupowania był rytm, występujący we wszystkich dziedzinach sztuki, umożliwiający dialog z przeszłością, ale też stanowiący główny wyznacznik sztuki nowoczesnej. Łączyło się to z przyświecającą w owym czasie ideą i nadzieją na zbudowanie jednorodnego, zrytmizowanego, uporządkowanego, harmonijnego świata przedstawień. Pojęcie rytmu odwołując się w zasadzie do sfery życia i sztuki pozwalało spajać całość współczesnej myśli o sztuce w jeden kontekst, jednoczący człowieka z naturą i kosmosem. Rytm jest przecież jednym z najogólniejszych praw przyrody. Podobnie więc jak w przyrodzie, tak i muzyce, poezji, tańcu, sztukach plastycznych jest nadrzędnym prawem. Stał się on dla członków Rytmu metodą dekoracyjnego zagospodarowania przestrzeni, dającą przy okazji niebywale piękny efekt wizualny. Uproszczenie, poddanie figur i form pejzażu wspólnym rytmom i prawom kompozycyjnych linii nadawały pracom Rytmu szczególnego charakteru, kojarzącego się trochę ze sztuką antyczną i panteizmem. Przedstawienia spod znaku Rytmu, szczególnie rzeźbiarskie, należą do najbardziej poszukiwanych, uniwersalnych w wyrazie i formie, po prostu pięknych realizacji w polskiej sztuce.

Paryż, Międzynarodowa Wystawa Sztuki Dekoracyjnej, Atrium Pawlilonu Polskiego, 1925 (wariant w białym marmurze, wersja powiększona z 1924).
Paryż, Ambasada Rzeczpospoliitej Polskiej (wariant w białym marmurze jw.).
Warszawa, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Wystawa rzeźb Henryka Kuny 1879-1945, wrzesień-październik 1956, poz. 16 (wersja z brązu z 1921).
Warszawa, Park Skaryszewski (wariant z mosiądzu i brązu, wersja powiększona z 1925).
Poznań, zbiory Muzeum Narodowego w Poznaniu (wersja z brązu).
Warszawa, Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego (wersja z brązu z 1921).

Kaczamarzyk D., Wystawa rzeźb Henryka Kuny 1879-1945 [katalog wystawy], Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, wrzesień-październik 1956, il. tabl. 10.