Polswissart

Ten, kto powołany został do rządzenia państwem, a nie zaznał wojny, przypomina człeka, któremu natura odmówiła jednego z pięciu zmysłów (…).

– Stanisław August Poniatowski (Dębowski M. (red.), Pamiętniki Stanisława Augusta. Antologia, wyd. Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2013, s. 49)

Prezentowany portret króla Stanisława Augusta w zbroi stanowi późniejsze powtórzenie jego wizerunku wykonanego przez Ludwika Marteau, wysoko cenionego nadwornego pastelistę. Marteau urodził się około 1715 roku w Paryżu jako syn stolarza ebenisty króla Ludwika XIV. Około połowy XVIII wieku przybył do Polski, początkowo na białostocki dwór hrabiego Jana Klemensa Branickiego, który szybko jednak zamienił na Warszawę. Najprawdopodobniej jeszcze za panowania Augusta III Sasa uzyskał posadę królewskiego malarza. Wykonywał portrety władcy, jego rodziny i osób z najbliższego otoczenia, m.in. gości słynnych obiadów czwartkowych. Dzieła artysty zdobiły wnętrza Zamku Królewskiego oraz Łazienek.

Odmalowany przez Marteau wizerunek Stanisława Augusta jest jednym z wielu tego typu – król przez cały okres panowania z lubością portretował się w zbroi, półpancerzu czy w mundurach różnych formacji. Był to wyraz jego niespełnionej kariery wojskowej. Będąc świadomym swego braku doświadczenia w tej kwestii, na kartach pamiętnika pisał: „Kampania wojenna, zdaniem ojca, znaczyła więcej dla zwieńczenia edukacji młodzieńca niźli wszystkie akademie tego świata (…) – nigdy żałować nie przestanę, iż zamiary ich [rodziców] w tym względzie nie mogły się spełnić” (Dębowski M. (red.), Pamiętniki Stanisława Augusta. Antologia, wyd. Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2013, s. 49). Z rozmysłem przyznawał również: „Ten, kto powołany został do rządzenia państwem, a nie zaznał wojny, przypomina człeka, któremu natura odmówiła jednego z pięciu zmysłów, kiedy bowiem w przyszłości zmuszony jest mniej czy więcej wojować jedynie za pośrednictwem swych pełnomocników, a ci poczują, że nie tylko walczyć musi ich zbrojnym ramieniem, lecz też spoglądać na wszystko ich oczami, nadto to wykorzystują, a co za tym idzie, wojsko przywiązuje się prawdziwie tylko do tych, którzy nim bezpośrednio komenderują, a panującemu posłuszne jest na tyle, na ile generałom się spodoba” (Tamże).

Oferowana praca stanowi odzwierciedlenie nieprzemijających gustów kolekcjonerskich do tworzenia zbiorów portretów postaci historycznych według oryginałów. Jak podaje Dorota Juszczak: „Tradycja kompletowania malarskich serii wizerunków ważnych osobistości sięga jeszcze XIV wieku, a rozkwita w XV (…). Od tego czasu cykle viri illustres stały się elementem programu wielu książęcych i królewskich rezydencji” (Juszczak D., Malarski zbiór króla Stanisława Augusta, rozprawa doktorska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2020, s. 216).

Warszawa, kolekcja prywatna
Niemcy, kolekcja Martina Lischer'a