Polswissart

Potrzeba w miejscu, nadzieja w męstwie, zbawienie w zwycięstwie. Czyńcie swoją powinność!

– Stanisław Żółkiewski (W oryginale: „Necessitas in loco, spes in virtute, salus in victoria” [łac.], mowa do żołnierzy przed bitwą pod Kłuszynem w 1610 r., [w:] Besala J., Stanisław Żółkiewski, Warszawa 1988)

Malarstwo Juliusza Kossaka, nawiązujące do szlacheckich obyczajów i sławiące rycerską przeszłości polskiego narodu, cieszy się niesłabnącą popularnością od połowy XIX wieku. W trudnych czasach zaborów dodawało otuchy i służyło kultywowaniu polskości, a dziś przypomina to pokolenie romantyków, tworzących swoje historyczno-batalistyczne sceny „ku pokrzepieniu serc”. Swoimi pełnymi uroku, a przy tym niezwykłej precyzji kompozycjami Juliusz Kossak zdobył serca ziemiańsko-szlacheckiej publiczności. Jego sztuka niewielkich formatów, a przez to skromniejsza, stanowiła niejako łatwiej dostępną alternatywę dla majestatycznych, historiozoficznych scen w duchu matejkowskim.

Elementem centralnym malarstwa Juliusza Kossaka zawsze pozostawał koń. Był on motywem przewodnim we wszystkich podejmowanych przez niego tematach, w każdym okresie twórczości. Doskonałość budowy oraz zachowań zwierzęcia Kossak zaczerpnął z obserwacji, jakie prowadził na paryskich ujeżdżalniach i placach służących do musztry. Przedstawiona przez niego w kompozycjach perfekcyjnie oddana sylwetka konia stała się niejako jednym z symboli polskości.

Wiek XVII był dla artysty epoką ulubioną – nie tylko stuleciem klęsk i nieszczęść, lecz także chwały oręża polskiego. Malarz powracał do tej tematyki wielokrotnie. W 1885 roku sporządził dwa odpowiadające sobie wizerunki konne. Jeden przedstawiał Jana Karola Chodkiewicza – hetmana wielkiego litewskiego z husarią, drugi Stanisława Żółkiewskiego – hetmana wielkiego koronnego na czele rycerstwa. „Swoim hetmanem polnym uczynił Zamoyski Stanisława Żółkiewskiego. Jest to jedna z największych postaci polskich, nie tylko jako wódz znakomity, lecz jako uosobienie obowiązku obywatelskiego. Kiedy rządy Zygmunta III wywołują rokosz Zebrzydowskiego, Żółkiewski, jakkolwiek przez króla nie doceniany i postponowany, pojawia się, aby władzy królewskiej bronić w ramach praw Rzeczypospolitej, a potem wpływa na załagodzenie całego konfliktu i zapobiega zemście nad rokoszanami. Postać Żółkiewskiego jest później, przez pokolenia całe, natchnieniem dla literatury polskiej” (Cat-Mackiewicz S., Dom Radziwiłłów, wyd. Czytelnik, Warszawa 1990, s. 78).

Poznań, kolekcja prywatna

Olszański K., Juliusz Kossak, wyd. Zakład Narodowy im. Osolińskich, 1988, nr kat. 535, s. nlb.
Krzysztofowicz-Kozakowska S., Kolekcja smólska. Malarstwo polskie XIX i początku XX wieku, [s.l.], [s.n.], 2008, s. 83.

Juliusz Kossak był jednym z najpopularniejszych artystów polskich XIXw, niezrównanym kontynuatorem najpiękniejszych tradycji polskiego malarstwa batalistycznego i historycznego. Malarz, rysownik oraz akwarelista urodził się w Nowym Wiśniczu niedaleko Bochni w 1824 roku. Pierwsze lekcje w kierunku edukacji artystycznej rozpoczął we Lwowie u Jana Maszkowskiego równolegle studiując prawo na tamtejszym uniwersytecie. Pod koniec pierwszej połowy XIX wieku obserwował życie codzienne oraz obyczaje arystokracji na dworach w Małopolsce oraz ziemiach wschodnich. Znajomość z Piotrem Michałowskim wzmocniła w nim zainteresowanie końmi które to obserwował podczas wyścigów, polowań czy też przejażdżek. Swą patriotyczną postawę Kossak zaakcentował uczestnicząc we lwowskiej Wiośnie Ludów w 1848 roku. Zapoznanie się z największymi kolekcjami europejskiej sztuki podczas pobytu w Petersburgu zainspirowało artystę w kierunku malarstwa batalistycznego oraz scen myśliwskich. Do roku 1855 kiedy to poślubił Zofię Gałczyńską artysta często podróżował pomiędzy Lwowem, a Warszawą odwiedził także Wiedeń oraz Węgry. Do roku 1860 mieszkał w Paryżu gdzie związał się z takimi malarzami jak Leon Kapliński, Henryk Rodakowski oraz przede wszystkim Józef Brandt. Jako główny element kształtujący warsztat Kossaka uznaje się wpływ angielskiej grafiki hippicznej. Wraz z powrotem do Warszawy artysta zdobył wielką popularność za sprawą ilustracji do takich czasopism jak „Tygodnik Ilustrowany” (którego był kierownikiem działu artystycznego) czy „Przyjaciel dzieci”. Artysta przedstawiał w nich sielankowe sceny z życia ówczesnego ziemiaństwa czy też bohaterskie dzieje polskich rycerzy. W roku 1869 artysta wraz z braćmi Gierymskimi - Aleksandrem i Maksymilianem, a także Józefem Brandtem doskonalił swój kunszt w atelier popularnego batalisty Franza Adama. Kossak ostatecznie zamieszkał w Krakowie, w którym to zaznaczył swoją pozycję jednego z najlepszych malarzy historycznych, scen rodzajowych oraz portretów reprezentacyjnych. Juliusz Kossak jest protoplastą wybitnego rodu w skład którego wchodzili: malarze Wojciech oraz Jerzy, a także pisarki Zofia, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska i Magdalena Samozwaniec.

Poprzez obserwację natury czy też wielkich europejskich mistrzów malarstwa, artysta będący w głównej mierze samoukiem, stał się punktem odniesienia wielu polskich akwarelistów. Jako element wyróżniający kunszt Kossaka uznaje się mistrzowskie opanowanie techniki akwarelowej, nienaganny warsztat oraz świetny rysunek. Podejmowana przez malarza tematyka zdecydowanie stawia go w gronie koryfeuszy kultury polskiej. Malarstwo Kossaka w trudnej sytuacji historycznej kraju służyło do podnoszenia na duchu oraz kultywowania polskości. Jego wielkie bitwy wybitnych polskich wodzów, sceny rodzajowe polskiej wsi, a także sceny polowań oraz przejażdżek konnych rodzimej szlachty krzepiąco działały na tęskniące za wolnością serca rodaków. Jako element inspiracji Kossak ochoczo sięgał do twórczości Wincentego Pola. Elementem centralny dla sztuki artysty zawsze pozostawał koń, był on motywem przewodnim we wszystkich okresach oraz tematach twórczości malarza. Zawsze świetnie wyrzeźbiona oraz perfekcyjnie namalowana sylwetka konia, została uznana jako symboliczny element polskości. Stylistyką pochodzącą z angielskich rycin nacechowane były sceny wyścigów oraz polowań w których to dominuje sztywność rysunku oraz schematyzm kompozycji. Doskonałość budowy oraz zachowań konia Kossak zaczerpnął z obserwacji jakie prowadził na paryskich ujeżdżalniach, czy też placach służących do musztry. Malowane po powrocie do kraju portrety reprezentacyjne nacechowane były wysmakowaną tonacją barw poruszającą się wokół zieleni, szarości, brązów oraz błękitu. Za szczyt możliwości artysty uznaje się pierwszą połowę lat 70-tych XIX wieku kiedy to w sposób wirtuozerski stosował techniki akwarelowe.

W 1911 roku powstało studium monograficzne o Juliuszu Kossaku, sporządzone przez StanisławaWitkiewicza, zakończone słowami, które wydaja się być kwintesencją sylwetki twórczej artysty: Jego cechy i zalety artystyczne są zadziwiające, jego twórczość zdumiewa ogromem prac dokonanych, siła i żywotność jego zdolności jest niespożyta, trwa do ostatniej chwili życia, do ostatniego tchnienia z tą samą niepohamowaną energią i blaskiem świeżości i młodości.