Polswissart

Jest w duszy polskiej ukryty zakątek,
Gdzie błądzą ciche lat umarłych cienie,
Leży tam kamień grobowych pamiątek,
A pod kamieniem krwawi się wspomnienie.
A kiedy bliska zbierze się drużyna
I drzwi zamknięte i okna zawarte,
To Polak – kamień duszy swej odklina
I wydobywa tę krwawiącą kartę…

(Artur Oppman „Or-Ot”, Fragment wiersza „Pięciu poległych”, [w:] Pieśni o sławie. Nowe poezye, wyd. G. Gebethner i Sp., Warszawa – Lublin – Łódź – Kraków, s. 143)

I wojna światowa zastała Leopolda Gottlieba w Paryżu. Trzydziestopięcioletni artysta został zmobilizowany i przydzielony do Naczelnej Komendy Armii, z której zdezerterował by dołączyć do 1 Pułku Piechoty pod dowództwem Józefa Piłsudskiego. Rok później stał się urzędowym malarzem w Legionach Polskich. Podczas całej swojej służby wykonał ponad tysiąc rysunków ukazujących typy żołnierskie i dokumentujących obozową codzienność. Juliusz Kaden-Bandrowski, pisarz i żołnierz legionów po latach wspominał: „Wszyscy chcieli, aby ich Gottlieb malował, ale każdy żądał, by go tak wymalowano, jak sam się widział. (…) Gdy jednak na malunku nie tak wyszło, jak sobie ubrdali, zapalali się wielkim gniewem przeciw artyście. Wołali, że go zarąbią, zastrzelą, utopią, że wariatów z nich robi, że wolą fotografię, że mu nie dadzą konia, niech łazi piechotą ze swymi płótnami, farbami i kredkami”.

Prezentowany szkic nie jest typowym przedstawieniem współkompana broni, a bardziej prywatnym studium przyjaciela. Powstał na pamiątkę kampanii w legionach 1914 roku, którą Gottlieb przeżył wspólnie ze sportretowanym Kazimierzem Wiśniewskim. Przed wybuchem wojny Wiśniewski był studentem medycyny. Gottlieb ukazał go w kitlu lekarskim, siedzącego wygodnie w fotelu. W tle zanim widać fotel dentystyczny i stomatologiczną wiertarkę. Tego typu sprzęt medyczny zaczął być powszechny pod koniec XIX wieku i stanowił wyposażenie gabinetów dentystycznych jeszcze w okresie międzywojnia. Koło obrotowe połączone linką z wiertłem napędzano wówczas nożnie. Pośród licznych portretów żołnierzy autorstwa Gottlieba, wizerunek Wiśniewskiego jako dentysty, opatrzony dodatkowo autorską dedykacją jest pracą nietuzinkową, a zarazem sentymentalną pamiątką z wojskowego etapu twórczości artysty.

Warszawa, kolekcja prywatna

Leopold Gottlieb był artystą związanym z kręgiem École de Paris. Polski malarz o żydowskich korzeniach z powodzeniem łączył w swojej twórczości tradycje judaistyczne i chrześcijańskie mając znaczący wpływ na kształt paryskiego środowiska artystycznego początku XX wieku Gottlieb urodził się w Drohobyczu w Galicji jako syn właściciela rafinerii nafty. Podążając śladem starszych braci, zwłaszcza Maurycego, podjął studia artystyczne w Krakowie, m.in. u Jacka Malczewskiego a następnie u Teodora Axentowicza. Początkowy etap twórczości artysty wiązał się z fascynacją realizmem i symbolizmem wyniesionymi z pracowni krakowskich mistrzów. Nie brak w nich jednak od początku charakterystycznej dla Gottlieba ekspresji wyrażającej się groteskowym przerysowaniem i deformacjami postaci. W pierwszych latach XX wieku młody artysta studiował kolejno w Monachium i Paryżu. Pozostawał w ścisłym kontakcie ze środowiskiem artystycznym Krakowa gdzie w 1905 roku zawiązał Grupę Pięciu skupiającą artystów – symbolistów. Od 1929 roku należał do grupy Rytm. Przez cały okres swojej twórczości brał udział w licznych wystawach, m.in. w paryskich Salonach. Pod koniec życia malarstwo Gottlieba charakteryzowało się jasną cieplejszą tonacją. Postaci malowane były na neutralnym tle, artysta chętnie posługiwał się perłowym odcieniem pastelowych barw przez co sylwetki oddawanych postaci wydawały się niczym zjawy.