Polswissart

„(…) zaproponował mi Fałat, abym z nim do spółki, w Berlinie, gdzie on już łaską cesarza Wilhelma się cieszył, wykonał panoramę na tle ogólnoświatowym. Wybraliśmy Berezynę, mnie dając pole figuralne najbogatsze, jakie wymarzyć sobie można, Fałatowi zaś śniegi, które tak rozumnie i doskonale ujmuje” – Wojciech Kossak
(Kossak W., Wspomnienia, Olszański K. [oprac.], Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 2016, s. 132-133)

W 1894 roku Julian Fałat zaproponował Wojciechowi Kossakowi stworzenie wielkiej panoramy „Przejście pod Berezyną”. Scena miała wiernie odtwarzać akcję niesamowitej przeprawy wojsk francuskich przez rzekę Berezynę w dniu 28 listopada 1812 roku, podczas inwazji Napoleona na Rosję. Do projektu zaangażowano najlepszych artystów. Kossakowi w kompozycji figuralnej pomagał Kazimierz Pułaski, natomiast Fałatowi przy całym pejzażu, moście dla pieszych i tłumie maruderów w Studziance – Michał Wywiórski, Antoni Piotrowski i Jan Stanisławski. Malowanie trwało szesnaście miesięcy. Dzieło, liczące sobie 15 metrów wysokości oraz 120 metrów w obwodzie, ukończono w kwietniu 1896 roku. Panoramę pokazano najpierw w Berlinie, gdzie odniosła wielki sukces – zainteresował się nią sam cesarz Wilhelm II, określając jako najlepszą z panoram, jakie widział. Następnie oglądano ją kolejno w Warszawie, Kijowie, Moskwie i Krakowie. Tam w 1907 roku podjęto decyzję by pociąć ją na fragmenty i po pewnych przemalowaniach zaczęto sprzedawać jako oddzielne obrazy.

Przed realizacją Berezyny, Stanisławski pracował już nad Panoramą Racławicką. Był niezaprzeczalnym mistrzem krajobrazu, ale za to lichym malarzem postaci, który – jak wynika z akademickiej anegdoty – „patrząc na akt widział drzewo” (cyt. za: Czajkowski B., Portret z pamięci, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław i in., 1971, s. 51). Może właśnie dzięki tej namiętności do tylko jednego tematu, artysta wykształcił w sobie niezwykłą wrażliwość rejestrowania natury i oddawania na płótnie sumy jej wrażeń. Prezentowany fragment Berezyny, ukazujący odległy horyzont w zimowej aurze, jest w swojej stylistyce całkowicie zgodny z pozostałymi dziełami Stanisławskiego. To jakby syntetycznie ujęta wizja nieskończonego stepu, rozmywająca się w różach, fioletach i pomarańczu. Praca opatrzona została przez Kossaka na odwrociu opisem „Horyzont z mojej panoramy | Berezyny | malowany przez ś. p. Jana Stanisławskiego | Wojciech Kossak”. Jest to niezwykła pamiątka i zdecydowany kolekcjonerski rarytas dla koneserów twórczości Stanisławskiego.

Jedna z najważniejszych postaci artystycznego świata Młodej Polski, wieloletni profesor Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, jeden z najwybitniejszych pejzażystów w polskiej sztuce. Studiował malarstwo u Wojciecha Gersona w Warszawie i Władysława Łuszczkiewicza w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, a w latach 1885-1888 u Carolusa Durana w Paryżu. Wiele podróżował po Europie – wyjeżdżał do Francji, Włoch, Hiszpanii, Szwajcarii, Niemiec, Austrii, Czech, wielokrotnie jeździł na Ukrainę. W 1895 był w Berlinie, gdzie współpracował z W. Kossakiem i J. Fałatem przy malowaniu panoramy Berezyna, we Lwowie współpracował z Janem Styką przy Golgocie. W 1897 został profesorem malarstwa krajobrazowego krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, twórcą tzw. krakowskiej szkoły pejzażu. Stosował nowatorskie metody nauczania, często zabierał uczniów w plener, wykształcił blisko 60 uczniów zwanych tzw. „szkołą Stanisławskiego”, m.in. Stanisława Kamockiego, Henryka Szczyglińskiego, Stanisława Filipkiewicza, Iwana Trusza, Henryka Uziębło czy Stanisława Gałka, wpływając na polskie malarstwo pejzażowe kolejnych lat. Zajmował się również grafi ką, ilustracją, projektował plakaty i dekoracje teatralne. Był jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka (1897), członkiem Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana (1901). Uczestniczył w wielu wystawach. Największa kolekcja jego prac znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie. Początkowo malował realistyczne pejzaże oparte na przygotowawczych studiach z natury. Późniejsza fascynacja impresjonizmem spowodowała eksperymenty ze światłem w pejzażu i coraz większą dążność do syntezy form barwnych. Podczas swych podróży tworzył setki, najczęściej miniaturowych pejzaży malowanych bezpośrednio w plenerze. Niewielkich rozmiarów, pozbawione sztafażu, symboliczne krajobrazy tworzył na tekturach i deseczkach. Subiektywnie interpretowany, symboliczny, miniaturowy pejzaż Stanisławskiego stał się jednym z najbardziej charakterystycznych zjawisk w polskim malarstwie.