Polswissart

Symbol jest najlepszą formą wyrażania złożonej rzeczywistości duchowej naszego świata. Proces malowania jest procesem symbolizacji – patrząc z tej perspektywy, nie jest symbolem tylko jego tworzeniem. Ale sam obraz jest również symbolem, symboliczna jest jego wartość, a także samo jego istnienie. – Stanisław Fijałkowski

(Taranienko Z., Alchemia obrazu. Rozmowy ze Stanisławem Fijałkowskim, Wyd. Książka i Prasa, Warszawa 2012, s. 131.)

Stanisław Fijałkowski do dziś dnia uważany jest za niezastąpionego świadka trudnej powojennej historii polskiej awangardy. I choć nie kontynuował dosłownie myśli swego mistrza – Władysława Strzemińskiego – to realizował propagowaną przez profesora malarską powinność w kształtowaniu świadomości artystycznej. Jako teoretyk sztuki dokonał polskich przekładów fundamentalnych tekstów ojców światowej awangardy – Wasyla Kandyńskiego „O duchowości w sztuce” i „Punkt i linia a płaszczyzna” oraz Kazimierza Malewicza „Świat bezprzedmiotowy”.

Początkowe artystyczne poszukiwania Fijałkowskiego sytuują go w orbicie postimpresjonizmu i lirycznego surrealizmu, choć nie obcy był mu również kubizm, a następnie informel. Tradycja łódzkiej szkoły, wpływ Strzemińskiego oraz fascynacja twórczością pionierów światowej awangardy sprawiły, że jego kolejne dzieła określone zostały mianem „wyrafinowanego i poetyckiego surrealizmu” lub „bezforemnej i geometrycznej abstrakcji ”. Tworzone przez artystę prace cechowała skrajna oszczędność i wyciszenie w sferze formy i koloru. Pojawiające się pozornie niedbale geometryczne kształty – koła, elipsy i linie – nasycały kompozycje ezoterycznym sensem. „Formy abstrakcyjne znaczą więcej, niż się na pozór wydaje. To dało mi szansę zaangażowania się w sztukę symboliczną” – tłumaczył silnie przywiązany do kwestii teoretycznych Fijałkowski (Dzikowska E., Polscy artyści w sztuce świata, Rosikon Press, 2005).

Malarz traktował swoją twórczość jako formę filozofii, sposób zajrzenia w głąb siebie: „Sztuka jest (…) swoistym uprawianiem metafizyki, szczególną formą filozofowania. W dzisiejszym świecie, który zgubił wrażliwość religijną, owo wyczulenie na świat duchowy czy ‘poczucie metafizyczne’ – jak mawiał Witkacy, sztuka dostarcza niektórych przeżyć, jakich dawniej dostarczała religia” – mówił artysta (Fijałkowski S., Fijałkowski/Gierowski. Wizje malarstwa [katalog wystawy], wyd. Państwowa Galeria Sztuki w Sopocie, Sopot, 2002, s. 12). Prezentowana kompozycja poprzez swoją niemal jednolitą monochromatyczność, zakłóconą tajemniczym białym kształtem, stara się pobudzić wyobraźnię widza, zaangażować go emocjonalnie i jednocześnie wyzwolić drzemiącą w nieświadomości energię duchową.

Warszawa, kolekcja prywatna
własność artysty (2010)

Łódź, Galeria 86, Stanisław Fijałkowski. Warsztat artysty, październik – grudzień 2002.
Warszawa, Zachęta, Malarstwo Polskie XXI wieku, 15 grudnia 2006 – 18 lutego 2007.
Łódź, Atlas Sztuki, Stanisław Fijałkowski, 12 marca 2010 - 18 kwietnia 2010.
Ostrowiec Świętokrzyski, BWA, Stanisław Fijałkowski – malarstwo i grafika, 7 października - 13 listopada 2011.
Kielce, Galeria Winda, Stanisław Fijałkowski, 14 czerwca - 10 lipca 2013.
Warszawa, Galeria Opera, Stanisław Fijałkowski, 17 lutego – 30 marca 2014.
Gdańsk, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Pałac Opatów, Stanisław Fijałkowski – malarstwo, grafika, 27 listopada – 31 grudnia 2013.
Nowy Jork, Green Point Projects, A young man plans a voyage, 2017.
Warszawa, Piękna Gallery, Stanisław Fijałkowski. Młody człowiek planuje podróż, 2017.

Fijałkowski. Malowanie. Kolekcja Andzelm Gallery, Aposolicum, Ząbki 2008, s. 54.
Stanisław Fijałkowski [katalog wystawy], wyd. Atlas Sztuki, Łódź 2010, okładka, s. nlb.
Taranienko Z., Alchemia obrazu. Rozmowy ze Stanisławem Fijałkowskim, wyd. Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2012, s. nlb.
Stanisław Fijałkowski [katalog wystawy], Galeria Opera, Warszawa 2014, okładka.
Stanisław Fijałkowski: A Young Man Plans a Voyage [katalog wystawy], Green Point Projects Nowy Jork, Łódź 2017, s. 105

Nieliczni tylko z szacunkiem pochylą się nad tajemnicą zawartą w uduchowionym przez nas przedmiocie, jakim jest odpowiednio pomalowane płótno. Przyłączmy się do nich, nie zachwycajmy się tak bardzo sobą i odwróciwszy głowę od rynkowego zgiełku wejdźmy w sferę błogosławionej ciszy, uciszmy się!

– Stanisław Fijałkowski („Wokół ramy”, z dn. 1 kwietnia 2007.)

Stanisław Fijałkowski był jednym z najwybitniejszych polskich artystów współczesnych. W 2002 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi, z którą był związany od czasów studenckich, przez profesurę aż do przejścia na emeryturę. W latach 1946-1951 rozpoczął studia w  nowo otwartej  łódzkiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie jego profesorami byli: Władysław Strzemiński, Stefan Wegner i Ludwik Tyrowicz.  Na postawę artystyczną Fijałkowskiego oraz jego stosunek do sztuki wielki wpływ wywarł kontakt ze Strzemińskim, w którego pracowni w późniejszym czasie rozpoczął Fijałkowski swoją pedagogiczną karierę, w latach 1947- 1993 był wykładowcą łódzkiej uczelni. Artysta reprezentował Polskę na Biennale w São Paulo (1969) i na Biennale w Wenecji (1972). W roku 1977 wyróżniono go Nagrodą im. Cypriana Kamila Norwida, a w 1989 uhonorowany został prestiżową Nagrodą im. Jana Cybisa. Uzyskał też wiele nagród krajowych i międzynarodowych na licznych wystawach, m.in. na Biennale Grafiki w Krakowie (1968 i 1970), na wystawie Bianco e Nero w Lugano (1972), na Biennale Grafiki w Lublanie (1977), na Triennale „Graphica Creativa” w Jyväskylä (1978), na Biennale Grafiki we Frechen (1978), na Biennale Grafiki Europejskiej w Heidelbergu (1979), na Międzynarodowym Festiwalu Malarstwa w Cagnes-sur-Mer (1986), Grand Prix na Międzynarodowej Wystawie XYLONU w Winterthur (1994).

Do dziś dnia Stanisław Fijałkowski uważany jest za niezastąpionego świadka trudnej powojennej historii polskiej awangardy. I choć nie kontynuuje dosłownie myśli swego mistrza to realizuje propagowaną przez Strzemińskiego  powinność odpowiedzialności roli malarza. Jako teoretyk sztuki dokonał polskich przekładów fundamentalnych tekstów ojców światowej awangardy - Wasyla Kandyńskiego „O duchowości w sztuce” i „Punkt i linia a płaszczyzna” oraz Kazimierza Malewicza „Świat bezprzedmiotowy”. Początkowe twórcze poszukiwania Fijałkowskiego sytuują go w orbicie postimpresjonizmu i lirycznego surrealizmu, choć nie obcy był mu również kubizm, a następnie informel. Tradycja łódzkiej szkoły, wpływ mistrza i profesora Strzemińskiego oraz fascynacja twórczością pionierów światowej awangardy sprawiły, że jego kolejne dzieła określane były mianem „wyrafinowanego i poetyckiego surrealizmu” lub „bezforemnej i geometrycznej abstrakcji ”. Artysta posługuje się stonowaną gamą kolorystyczną i z pozoru niedbałymi figurami i formami – kołami, elipsami i liniami.  

Fijałkowski odegrał znaczącą rolę w gronie pedagogicznym, które kształtowało oblicze łódzkiej Szkoły (dzisiejszej ASP). Był m.in. świadkiem usunięcia z PWSSP prof. Władysława Strzemińskiego, a wiele lat później – nadania tej uczelni imienia autora Teorii widzenia. Po latach podsumował ten czas: „Do uczelni zostałem zaangażowany jeszcze podczas studiów i przepracowałem w niej prawie pół wieku, starając się pozostać wierny memu powołaniu artysty. Szkołę traktowałem jako źródło duchowości określonego środowiska, na które składają się artyści w nim tworzący, pedagodzy uczelni, a przede wszystkim studiująca młodzież. Jedynym sensem tworzenia szkół artystycznych jest danie młodzieży szans rozwoju duchowego, a w czasach politycznego ucisku- ocalenia jej niezależności i wiary w możliwość przeniesienia prawdziwych wartości w lepszą przyszłość. (…) Źródłem dumy uczelni nie są zatrudnieni w niej pracownicy, lecz jej absolwenci to oni są prawdziwym jej dorobkiem.” Twórczości Stanisława Fijałkowskiego poświęcona została wystawa retrospektywna w Muzeum Narodowym w Poznaniu, Muzeum Narodowym we Wrocławiu oraz w Narodowej Galerii Sztuki "Zachęta" w Warszawie (2003). W marcu 2018 roku w Spectra Art Space w Warszawie miało miejsce otwarcie wielkiej wystawy artysty zorganizowanej przez Fundację Rodziny Staraków, która wpisując się w obchody jubileuszu „100-lecia Awangardy w Polsce” oddała profesorowi Fijałkowskiemu należne mu miejsce w historii polskiej sztuki powojennej.