Polswissart

Henryk Kuna (…) wypowiada się w formie krystalicznie czystej, w technice nieposzlakowanie wykończonej, w kompozycji o harmoniach, które nazwać by można muzycznymi. Istotą tej kompozycji jest bowiem przedziwnie czysta rytmika: rytmika linii i płaszczyzn, spływających nieuchwytnymi gradacjami w nieposzlakowany akord bryły.

(cyt. za: Husarski W. T., Rzeźba polska od wieku XVIII, [w:] Wiedza o Polsce, t. 2, Warszawa 1932, s. 582-586)

Idea rytmu zajmowała Henryka Kunę przez całą dekadę lat dwudziestych XX wieku. Rytm jest najbardziej znaną rzeźbą artysty. Praca ta nadała nazwę ugrupowaniu artystycznemu. Rzeźbiarz powtórzył ją w kilku egzemplarzach i w różnych materiałach. Pierwsza o wysokości 118 cm została odlana w brązie w 1921 roku i znajduje się obecnie w Królikarni (oddziale Muzeum Narodowego w Warszawie). Rok później Kuna wykonał drugą wersję w hebanie. Natomiast w czasie, gdy mieszkał przy Boulevard Raspail, w samym sercu dzielnicy Montparnasse, centrum ówczesnego życia artystycznego świata, stworzył wersję w białym marmurze na zmówienie rządowe do pawilonu polskiego w ramach Międzynarodowej Wystawy Współczesnej Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu (1925). Rzeźba ta zdobiła atrium pawilonu i wzbudzała powszechny zachwyt zwiedzających, zdobyła Grand Prix i przyniosła artyście prawdziwą sławę. Najbardziej znaną wersją Rytmu jest ta wykonana w brązie i mosiądzu, umieszczona – jak się niedawno okazało – w Parku Skaryszewskim na warszawskiej Pradze. Mimo że w czasie wojny nie ominęły jej kule, przetrwała i do dzisiaj możemy ją podziwiać na tle stawu.

Stowarzyszenie Artystów Polskich Rytm działało w latach 1922- 1932. Za datę początkową uznaje się wspólne wystąpienie w salach warszawskiej Zachęty, datę końcową zaś Salon Wiosenny rytmu w IPS, który okazał się ich ostatnią wystawą. Członkami założycielami ugrupowania oprócz Henryka Kuny byli Eugeniusz Zak, Wacław Borowski oraz Tadeusz Pruszkowski. Po pewnym czasie do grupy dołączyli również Roman Kramsztyk, Władysław Skoczylas, Edward Wittig, Felicjan Szczęsny Kowarski, Władysław Roguski, Tadeusz Gronowski i Zofia Stryjeńska. Rytm nie miał formalnych struktur, jego ideą były więzy koleżeńskie i wzajemne zaufanie, a głównym kryterium przynależności sprawność warsztatowa. Twórczość, którą określa się jako powstałą pod skrzydłami ugrupowania Rytm można scharakteryzować jako połączenie tradycji z nowoczesnością – klasyki odrodzenia z poetyką codzienności. Uniwersalną zasadą ugrupowania był tytułowy „rytm” –  występujący we wszystkich dziedzinach sztuki, umożliwiający dialog z przeszłością, ale też stanowiący główny wyznacznik sztuki nowoczesnej. Idea ta łączyła się z przyświecającą w owym czasie nadzieją na zbudowanie jednorodnego, zrytmizowanego, uporządkowanego i harmonijnego świata przedstawień. Pojęcie rytmu, odwołujące się w zarówno do sfery życia, jak i sztuki, pozwalało spajać całą współczesną myśl artystyczną w jeden kontekst, jednoczący człowieka z naturą i kosmosem.

Rytm stanowi jedno z najogólniejszych praw przyrody. Odpowiednio więc w muzyce, poezji, tańcu czy sztukach plastycznych – jest również zasadą nadrzędną. Dla członków ugrupowania był on metodą dekoracyjnego zagospodarowania przestrzeni, dającą przy okazji niebywale piękny efekt wizualny. Stosowane uproszczenia oraz poddanie form i linii kompozycyjnych wspólnym rytmom nadawały ich pracom szczególnego charakteru, przywodzącego na myśl swoisty panteizm i sztukę antyczną. Przedstawienia spod znaku Rytmu, szczególnie rzeźbiarskie, należą do najbardziej poszukiwanych, uniwersalnych w wyrazie i przede wszystkim pięknych realizacji w polskiej sztuce.

Paryż, Międzynarodowa Wystawa Sztuki Dekoracyjnej, Atrium Pawilonu Polskiego, 1925 (wariant w białym marmurze, wersja powiększona z 1924). Paryż, Ambasada Rzeczpospolitej Polskiej (wariant w białym marmurze jw.). Warszawa, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Wystawa rzeźb Henryka Kuny 1879-1945, wrzesień-październik 1956, poz. 16 (wersja z brązu z 1921). Warszawa, Park Skaryszewski (wariant z mosiądzu i brązu, wersja powiększona z 1925). Poznań, zbiory Muzeum Narodowego w Poznaniu (wersja z brązu). Warszawa, Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego (wersja z brązu z 1921).

Kaczmarzyk D., Wystawa rzeźb Henryka Kuny 1879-1945 [katalog wystawy], Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, wrzesień-październik 1956, il. tabl. 10.