Polswissart

Antoni Kurzawa swoje rzeźby potrafił kształtować z niezwykle malarską swobodą, przez co cenił go sam Xawery Dunikowski. Urodził się w 1842 roku we wsi Turza koło Gorlic, w ubogiej rodzinie chłopskiej. Od dziecka wykazywał zdolności do rzeźbienia, lepiąc w glinie i strugając w drewnie. Jego talent zauważony został przez Mieczysława Weryha-Darowskiego, który umożliwił mu kształcenie w Krakowie, w pracowni Parysa Filippiego. Kurzawa szybko zaczął osiągać pierwsze sukcesy, co potwierdzały pochwalne wzmianki o nim w „Kurierze warszawskim” i „Kurierze wileńskim”. Dzięki protekcji m.in. hrabiny Maurycowej Potockiej w 1863 roku rozpoczął naukę w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, pod okiem prof. Henryka Kossowskiego. Z tego czasu pochodzą wykonane w gipsie prace, takie jak „Kobieta modląca się”, „Św. Magdalena spotykająca Chrystusa po zmartwychwstaniu” czy „Samson rozdzierający lwią paszczę”. Jeden rok akademicki Kurzawa spędził też w Wiedniu, ucząc się w pracowni Franza Bauera. W 1870 roku wyjechał do Monachium, skąd przysłał do Krakowa model pomnika Mickiewicza. W 1874 roku wznowił studia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, ale został z niej wydalony za obrazę prof. Kossowskiego. W latach 1876-77 szkolił się w paryskiej pracowni Henri Chapu.

W swojej twórczości Kurzawa chętnie podejmował tematy polskie, ludowe, historyczne i legendarne. Zasłyną jako autor serii rzeźb wykonanych w terakocie, przedstawiających tańce polskie – oberka, krakowiaka, mazura i poloneza. Realizował wiele zleceń na pomniki nagrobne na cmentarz Łyczakowski we Lwowie, cmentarz Rakowicki w Krakowie i warszawskie Powązki. Potrafił w nieszablonowy sposób podejść do religijnego motywu w sztuce sepulkralnej. Wykonał m.in. „Anioła wyprowadzającego duszę z otchłani” czy „Anioła otulającego skrzydłami dziecko” dla Powązek. W 1874 roku stworzył jedno ze swoich najważniejszych dzieł – „Geniusza zrywającego pęta” (którego replika stoi na grobie artysty na cmentarzu Rakowickim).

W 1889 zrealizował w gipsie „Mickiewicza budzącego geniusza poezji” na konkurs Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Silnie rozczarowany uzyskaniem jedynie III nagrody – publicznie rozbił dzieło na wystawie pokonkursowej, co głośno komentowano w prasie. Rok później, za zgodą autora, rzeźba została zrekonstruowana przez Teodora Skoniecznego, a Kurzawa dodatkowo wykonał jej mniejszą replikę, różniąca się nieco od pierwowzoru. Jednak głębokie rozczarowanie konkursem, a także nawracające trudności materialne w końcu doprowadziły artystę do załamania psychicznego. Od lat 90. już prawie nie tworzył. Zaopiekował się nim wówczas Leon Wyczółkowski. Wspomagał go także zaprzyjaźniony Józef Chełmoński, którego często odwiedzał w Kuklówce. Po latach Xawery Dunikowski wspominał: „Z moich poprzedników tylko nieodżałowany, zmarnowany Kurzawa miał własny mocny temperament” (cyt. za: Domański M., Kurzawa Antoni, [w:] Słownik artystów polskich, t. IV, Warszawa, 1975, s. 393).