Polswissart

(…) modne kobiety znane były z tego, że korzystały z pomocy smukłego psiego towarzysza o opływowej sylwetce, zwykle charta lub borzoja, aby dopełnić efekt swojej toalety. Upodobanie to przedstawił Chiparus w „Wiecznych przyjaciołach”, przy realizacji których wynajął rosyjskiego borzoja w ramach modela (…).
(Shayo A., Chiparus: master of art deco, ACC Art Books, [tłum. P. Skrzypczak], [Nowy Jork] 2019, s. 32).

Dzieła rzeźbiarskie Chiparusa reprezentują klasyczną manifestację stylu Art Deco w niezwykle dekoracyjnej, znanej od starożytności technice chryzelefantyny. Polegała ona na łączeniu ze sobą brązu i kości, a niekiedy również i innych drogocennych materiałów, np. kamieni szlachetnych. Technika ta wykorzystywana w antycznej Grecji, Egipcie i Mezopotamii, służyła do wykonywania kosztownych posągów przedstawiających bóstwa, jak posąg Zeusa w Olimpii, zaliczany do siedmiu cudów świata starożytnego.

Chiparus wyspecjalizował się w rzeźbie chryzelefantynowej, która stała się szczególnie popularna we Francji w latach 20. i 30. XX wieku. Stworzona przez niego kompozycja „Wieczni przyjaciele” ukazuje piękną kobietę trzymającą dłonie na głowach dwóch rosyjskich psów rasy borzoj, stojących po jej bokach. W szykownym stroju, nakryciu głowy i biżuterii elegantki dostrzec można orientalne wpływy, pojawiające się w wielu pracach artysty. Jak zauważa autorka monografii poświęconej rzeźbiarzowi: „(…) modne kobiety znane były z tego, że korzystały z pomocy smukłego psiego towarzysza o opływowej sylwetce, zwykle charta lub borzoja, aby dopełnić efekt swojej toalety. Upodobanie to przedstawił Chiparus w „Wiecznych przyjaciołach”, przy realizacji których wynajął rosyjskiego borzoja w ramach modela (…)” (Shayo A., Chiparus: master of art deco, ACC Art Books, [tłum. P. Skrzypczak], [Nowy Jork] 2019, s. 32). Na marginesie warto wspomnieć, że Chiparus w obawie przed zbytnim przywiązaniem do pięknego borzoja, po upływie dwudziestopięciodniowego okresu wynajmu niezwłocznie psa oddał.

Elegancka prezencja przedstawionej w „Wiecznych przyjaciołach” młodej kobiety, a także jej wysmukła, zarysowująca się pod strojem figura, uosabiają naznaczający nową epokę kanon piękna – „la garçonne” – chłopczycę. Chiparus po mistrzowsku potrafił ubrać w formę jeden z najgenialniejszych i najbardziej szalonych okresów w historii. Jego dekoracyjna rzeźba w pełni odzwierciedla śmiałość, wyrafinowanie i jakość szalonych lat 20.

Poznań, kolekcja prywatna

Londyn, zbiory Victoria & Albert Museum (egzemplarz o wys. 62,8 cm).

Shayo A., Chiparus: master of art deco, ACC Art Books, [Nowy Jork] 2019, il. 16, s. 33, 111 (inny egzemplarz).
Miller J., Miller’s Antiques Handbook & Price Guide 2010-2011, Mitchell Beazley, London 2010, strona okładkowa (inny egzemplarz).
Catley B., Art Deco and other figures, Antique Collector's Club, Woodbridge 2003, s. 58 (inny egzemplarz).
Arwas V., Art Deco Sculpture, Academy Editions, Great Britain 1992, s. 66 (inny egzemplarz).

Jego olśniewające i teatralne rzeźby młodych kobiet uosabiają (…) pełen przepychu styl Art Deco.
(Shayo A., Chiparus: master of art deco, ACC Art Books, [tłum. P. Skrzypczak], [Nowy Jork] 2019, s. 10).

Demetre Chiparus był mistrzem rzeźby chryzelefantynowej i jednym z najważniejszych paryskich twórców doby Art Deco. Urodził się w 1886 roku w małym miasteczku na północy Rumunii. Należał do arystokratycznej rodziny właścicieli ziemskich, ceniących wysoko dobre maniery. W domu panowały różne zasady, podczas posiłków i w salonie rozmawiano po francusku. Chiparus otrzymał nienaganne wychowanie cechujące dżentelmena. W wieku dwudziestu dwóch lat zdecydował się opuścić rodzinne strony. Wyjechał do Florencji by rozpocząć studia z rzeźbiarstwa w warsztacie Rafaella Romanelli – oficjalnego rzeźbiarza rumuńskiej rodziny królewskiej. Pod okiem sławnego nauczyciela nauczył się nie tylko trzymać dłuto, lecz także rozwinął swój talent w zakresie rysunku i malarstwa.

W 1912 roku udał się do Paryża, gdzie wyczekiwała go już grupa zaprzyjaźnionych artystów, w tym jego rodak, Constantin Brâncuși. Chcąc kontynuować swoją artystyczną edukację, Chiparus zapisał się do prestiżowej École Nationale Supérieure des Beaux-Arts, kształcąc się kolejno u Antonina Mercié i Jeana Bouchera. Początkowo tworzył w duchu realizmu, trzymając się akademickich zasad. W 1914 roku wystawił na Salonie swoje dwie prace: „Ranne dziecko” oraz „Trudne przejście”. Ta ostatnia, ukazująca naturalnej wielkości figurę kobiecą niosącą na plecach dziecię, przyniosła artyście wyróżnienie.

Od 1918 roku Chiparus prowadził w Paryżu swoje własne atelier. Rozpoczął się wówczas w Europie moment dużych zmian ekonomiczno-społecznych, wynikających bezpośrednio ze skutków pierwszej wojny światowej. Stary porządek upadał, rodziły się nowe fortuny i nowy styl – Art Deco. Nastała epoka spod znaku swingu, nowych technologii i nurtów w sztuce takich jak kubizm czy fowizm, mody na orientalizm i słynnych Ballets Russes Siergieja Diagilewa. Chiparus stał się bacznym obserwatorem zachodzących zmian, zapożyczającym do swych projektów elementy zauważone na balecie, koncertach i kabaretach. Swoje figury bazował niekiedy na konkretnych pozach tancerek czy kostiumach, uwiecznionych na fotografiach z głośnych rewii w Moulin Rouge czy Folies Bergère. Przedstawiany przez rzeźbiarza ideał kobiecy odwoływał się do nowego typu nowoczesnej kobiety-chłopczycy, o wysmukłej sylwetce i krótkiej fryzurze. Jego najbardziej popularne realizacje powstawały do lat 30., odlewane głównie przez dwa paryskie warsztaty: „Edmond Etling and Cie” i „Les Neveux de J. Lehmann”. Później artysta zmienił stylistykę, odchodząc od figur kobiecych na rzecz przedstawiania zwierząt. Wywodzące się z najstarszej francuskiej tradycji wysokiej jakości sztuki zdobniczej, rzeźby Chiparusa łączą w sobie elegancję i luksus, ucieleśniając w najlepszy możliwy sposób ducha epoki Art Deco.