Polswissart

Mela Muter była pierwszą w Polsce zawodowo zajmującą się malarstwem kobietą pochodzenia żydowskiego. Wyjeżdżając do Paryża w 1901 roku, wyprzedziła tendencje, które stały się charakterystyczne dla polskich malarzy w następnych latach. Jej twórczość jest uważana za część spuścizny École de Paris w najszerszym tego słowa znaczeniu. Przez całe życie była outsiderką, nie ulegając wpływom mody ani trendów. Jej portrety, pejzaże i martwa natura noszą ślad głównych nurtów artystycznych przełomu stuleci: syntetyzmu Szkoły Pont-Aven, ekspresjonizmu van Gogha, francuskiego fowizmu i wreszcie kubizmu. Twórczość jej była jednak całkowicie indywidualna, zarówno pod względem tematyki, jak i środków formalnych, które stosowała. W dorobku malarskim Muter często możemy często spotkać kompozycje dwustronne. Muter wykorzystywała podkład po obu stronach podobrazia nie tylko ze względu na swoją płodność artystyczną, ale i z powodu braku pieniędzy. Przewrotnym jest fakt, że obecnie to te prace zdają się właśnie najcenniejsze dla kolekcjonerów i osiągają najwyższe ceny na rynku zagranicznym. Prezentowane dzieło z jednej strony przedstawia widok na skąpaną w słońcu uliczkę, z drugiej ukazuje scenę z życia Cyganów na brzegu Rodanu. W pierwszej kompozycji artystka wybiera horyzontalny układ obrazu. Pejzaż miejski rozpościera się pomiędzy dwoma drzewami, widniejącymi na pierwszym planie. Ich konary rzucają długie cienie, wskazując najprawdopodobniej na popołudniową porę dnia. Za nimi, aż po horyzont, piętrzą się dachy domów. W centralnej części kompozycji majaczy samotnie idąca postać, podkreślając ciszę i spokój francuskich murów. Miasteczko trwa jakby w uśpieniu. Druga strona płótna, w przeciwieństwie do pierwszej, przeznaczona została na scenę grupową. Na wertykalnej tym razem kompozycji malarka odmalowała Cyganów przy rzece Rodan. Towarzystwo w przewarzającej mierze składa się z kobiet z dziećmi. Muter wyjątkowo dobrze odnajdywała się w tematach macierzyństwa, potrafiąc niezwykle umiejętnie przedstawić relację pomiędzy matką, a jej potomstwem. Ukazane na dwóch stronach prace znalazły się na jednym płótnie ze względu na oszczędność artystki i nie korespondują ze sobą. Każde z dzieł jest autonomiczne, wnosząc osobną wartość w całokształt sztuki Muter.

Warszawa, kolekcja prywatna
Polswiss Art, aukcja 8.12.2020, poz. 44
Warszawa, kolekcja prywatna
USA, kolekcja Toma Podla
Galeria Marka Mielniczuka (do 1995)
Awinion, kolekcja F. Billona

Król A., Tanikowski A., Kolory Tożsamości. Sztuka polska z amerykańskiej kolekcji Toma Podla, wyd. Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2001, s. 96.

To Paryż dał mi wszystkie elementy, które składają się na moją sztukę. Tu odnalazłam nawet mój słowiański charakter, którego w Polsce bym zapewne nawet nie zauważyła, a który tu wszyscy chętnie zauważają w moich płótnach. I w tym jest, jak sądzę, wielka siła Paryża: wszystkie przeróżne surowce, jakie przywozimy tu ze sobą, ulegają tu wzmocnieniu i przetapiają się w jednolity typ, rodzaj solidnego i jednorodnego metalu. – Mela Muter

(Mela Muter. Malarstwo, wyd. Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu, Toruń, 2010, s. 13.)

Mela Muter – a dokładnie Maria Melania z Klingslandów Mutermilch – urodziła się w Warszawie, w majętnej żydowskiej rodzinie, wiernej polskiej tradycji niepodległościowej. Swoją edukację malarską rozpoczęła uczęszczając na kurs w prywatnej Szkole Rysunku i Malarstwa dla Kobiet w Warszawie, prowadzonej przez Miłosza Kotarbińskiego. W 1901 roku wyjechała do Paryża, w którym z niewielkimi przerwami została do końca życia. Będąc młodą matką kształciła się w paryskich szkołach: Académie Colarossi oraz Académie de la Grande Chaumičre, które umożliwiały edukację kobietom. Po burzliwym małżeństwie z krytykiem sztuki Michałem Mutermilchem, artystka wywołała duże zainteresowanie wśród paryskiej awangardy swoim związkiem z francuskim publicystą Raymondem Lefebvrem. Barwna osobowość Meli Muter pozwoliła jej na nawiązanie interesujących relacji z elitą inteligencką i artystyczną. W gronie bliskich jej przyjaciół znajdował się uwielbiany w Francji poeta Rainer Maria Rilke. Malarka utrzymywała także kontakt z Polakami mieszkającymi w Paryżu – Leopoldem Staffem, Władysławem Reymontem oraz Stefanem Żeromskim. Znała się również z Olgą Boznańską, obok której wynajmowała sąsiadującą pracownię.

Mela Muter należała do międzynarodowego artystycznego kręgu École de Paris, a jej nazwisko pojawiało się wśród najbardziej cenionych twórców, takich jak Marc Chagall, Amadeo Modigliani czy Pablo Picasso. Wśród sportretowanych przez nią osobistości świata sztuki, znaleźli się m.in. meksykański malarz, mąż Fridy Kahlo – Diego Rivera, znany marszand Ambrois Vollard, czy wreszcie jeden z najważniejszych architektów francuskich Auguste Perret, który zaprojektował dla niej luksusową willę i pracownię przy Rue Vaugirard 114. W 1917 roku atelier Meli Muter odwiedził sam Henri Matisse, którego zachwyciła jej sztuka. Malarka wystawiała w paryskich galeriach Chéron (1918) i Druet (1926 i 1928), a także na pokazach w barcelońskiej Galerii José Dalmau, w Monachium, Pittsburgu oraz krajowych wystawach zbiorowych w Krakowie, Lwowie i Warszawie.

W jej karierze istotne okazały się podróże. Podczas pobytu w Bretanii, malarkę zaintrygowała sztuka artystów tzw. szkoły z Pont-Aven. Uproszczony, miękki modelunek portretowanych postaci, czasami kontrastowany z abstrakcyjnie położoną barwną plamą farby, przyczynił się do jej krótkiej fascynacji twórczością Gauguina. Na jej dojrzały styl wpływ miała jednak inspiracja płynąca z obrazów Paula Cézanne'a, Vincenta van Gogha oraz Edouarda Vuillarda. Będąc pod wrażeniem ich sztuki, artystka zaczęła eksperymentować z plamą barwną, rozbijając ją na wibrujące drobne cząsteczki. Zmieniła również stosowaną kolorystyczną paletę, co przyczyniło się do wypracowania nowej nastrojowości dzieł i bardziej intymnego klimatu.