Polswissart

Problematyka kondycji człowieka w kontekście nierozerwalności duszy i ciała jest jednym z kluczowych wątków w twórczości Jana Lebensteina. Swoją sztukę artysta traktował bardzo poważnie, wielokrotnie podkreślając w dosadny sposób, że: „zabieganie o cały ten koszmarny sukces to dla mnie jest mentalne gówno”. Światy, które kreował wynikały z głębokiej refleksji nad człowiekiem, z zakorzenienia z transcendencji, a sam akt twórczy traktował Lebenstein jako moment „łapania absolutu za nogi, (…) oderwania się od nicości, od siebie samego”. Wizerunek człowieczeństwa, jaki przedstawia artysta jest pokraczny, ale nie pozbawiony czułości wynikającej z głębokiego zrozumienia dla ludzkiej natury. Człekokształtne postaci zaludniające prace Lebensteina, zwłaszcza te z okresu lat 60. i początku lat 70., pokazują rozczulającą potworność, karykaturalność w wymiarze cielesnym. Potężne figury kobiet artysta umieszcza we wnętrzach, na klatkach schodowych podrzędnych hotelików, samotnie lub w otoczeniu innych mniej lub bardziej fantastycznych postaci. W „Akcie” z 1977 roku naga modelka odmalowana została leżąc na szezlongu, nad wielkim oknem. Jej muskularną, precyzyjnie wyrysowaną postać zaznaczają plamy zieleni, ugrów i brązów, podkreślając tym samym organiczność obnażonego ciała. Kobieta zapatrzona w dal, za krawędź obrazu, zdaje się oczekiwać czegoś w napięciu. Głowę ma lekko uniesioną, sztywne szpony wbija w poduszkę kanapy. Jej jedynym towarzyszem jest piekielna bestyjka, wyłaniająca się z lewej strony. Dominujące kompozycyjnie okno ukazuje w oddali spokojny, wodny krajobraz i błękitne niebo, dodając scenie symboliki i surrealistycznego wydźwięku. Czesław Miłosz pisał: „(…) jego ludobestie i potwory są jakby odpowiedzią na demonizm czający się i w materii, i w świecie ludzkim. Demonizm wielkiego miasta znajduje u niego wyraz w niby-ludziach, niby-zwierzętach, siedzących w kinie albo na stacjach metra, w sprzężeniu seksu ze szkieletem w konwentyklach prostytutek” („Zeszyty Literackie” 1999, nr 4). Bogactwo tych przedstawień, bliskie w szczegółach stylistyce baroku – zdaje się celowo uwypuklać zmysłową stronę człowieka. Jest w tym pewien fatalizm, obawa przed zupełnym zatraceniem duszy na korzyść ciała. Ale jest też wyrozumiałość dla słabości czyniących z człowieka karykaturę samego siebie. W obrazach Lebensteina nie pada akt oskarżenia, nie wybrzmiewa słowo krytyki pod adresem ludzkości. A efektem tej totalnej wizji jest traktat o naszej naturze.

Polska, kolekcja prywatna
Warszawa, Wejman Gallery (2019)
Paryż, Leclere, aukcja 22.10.2018, poz. 97
Belgia, kolekcja prywatna
Bruksela, Galerie Jan de Maere
Bruksela, Galerie Derweduwen
atelier artysty

Warszawa, Wejman Gallery, Jan Lebenstein. Capriccia, 13 września - 15 listopada 2019.

Jan Lebenstein. Capriccia [katalog wystawy], wyd. Wejman Gallery, Warszawa 2019, s. 52-53.

Absolwent warszawskiej ASP (1948-54) w klasie Artura Nachta-Samborskiego należy do grupy najwybitniejszych polskich malarzy i rysowników. Przełomowym momentem w karierze artystycznej Lebensteina było otrzymanie w 1959 roku Grand Prix na I Międzynarodowym Biennale Młodych w Paryżu. Od tego momentu twórczość artysty weszła na wielkie międzynarodowe salony zdobywając sobie wielkie uznanie krytyków i publiczności, dzięki wydarzeniom takim jak indywidualna wystawa w paryskim Muzeum Sztuki Nowoczesnej w 1961 roku. Kolejne pokazy, w Amsterdamie, Nowym Jorku, Rzymie, Oslo czy Berlinie, tylko utwierdzały pozycję Lebensteina stawiając go w ścisłej czołówce światowego malarstwa. Jego twórczość jest trudna do zdefi niowania. Z jednej strony jawi się jako oryginalna odmiana malarstwa figuratywnego, z drugiej zaś przemawia bogatym językiem abstrakcyjnym, który bliski jest surrealizmowi. Obrazy Lebensteina to poetyckie transpozycje figury ludzkiej, ekspresyjne postaci zwierzęce, w których przebrzmiewa fascynacja reliktami archaicznych kultur.