Polswissart

Zbigniew Makowski poprzez swoje mistyczne malarstwo buduje własną kosmogonię o bogatej symbolice. Zaprasza do widzenia, przeżywania i śnienia swego niezwykłego świata. Jego dzieła łączące geometrię z poetyką surrealizmu, prezentują silnie indywidualny styl, stanowiący jakby wizje wyciągnięte z głębin podświadomości. Artysta wypełnia swe płótna układanką przedmiotów i figur o ukrytych znaczeniach, które zestawia z cyframi i napisami. Jako poeta i wielki miłośnik literatury, przeplata język malarski z językiem literackim, zamieniając swoje obrazy w nośnik swego rodzaju artystycznego dziennika. Prezentowany tryptyk pochodzący z 1974 roku ukazuje wymyślny pejzaż ze szczególnym zagęszczeniem różnorodnych form. Płaszczyzny, bryły, linie i symbole budują pełen znaczeń surrealistyczny kolaż, gdzie realistyczne elementy zderzają się z czystą abstrakcją. Na pierwszym planie widnieje swego rodzaju kamienna ława, na której ustawione zostały zagadkowe, służące magii przedmioty. Jest tam waza, wyciągnięta z talii tarota karta i świeca, którym towarzyszą zwisające ze sznurka witki brzozy, geometryczne kształty i koło barw. W głębi kompozycji fragmentaryczne konstrukcje trwają w metafizycznej, bezczasowej przestrzeni. Umieszczona w centrum, dekoracyjnie skręcona kolumna jest niczym ołtarz nieznanych kultów, a uchylone drzwi emanują tajemnicą. Tymczasem zawieszone w próżni koło wprowadza dynamizm, sugerując ruch. Surrealistyczną wizję dopełnia łaciński napis, umieszczony w środkowej części płótna, na niebieskim tle: „Et transivit vadum jaboc tradvctisque omnibus quae ad se pertinebant mansit solus”, co w tłumaczeniu brzmi: „A gdy ich przeprawił przez ten potok [Jabbok], przeniósł również [na drugi brzeg] to, co posiadał. Gdy zaś wrócił (…) został sam jeden (…)” (Rdz, 32, 24-25). Jest to cytat Księgi Rodzaju odnoszący się do dziejów Jakuba i jego przygotowań do spotkania z bratem Ezawem, którego oszukał i zdradził wiele lat wcześniej. Historia ta traktuje o silnych emocjach i trudnych relacjach rodzinnych, które finalnie można jednak uzdrowić. Dzieło Makowskiego stanowi dla widza intelektualny rebus. Urzeka w nim maestria wykonania i harmonijne splecenie cytatów i treści filozoficznych z warstwą wizualną. Artysta o swojej twórczości mówił: „Tak, [tajemnica] jest wpisana [w obraz]. Można wiedzieć albo nie wiedzieć. Wiedza pomaga, ale też w jakimś sensie przeszkadza. Bo jeśli ktoś zna tylko alegorię, a nie wie, czym jest przeżycie, to zna tylko pojęcie. A tu trzeba przeżywać również warstwę emocjonalną. Na innych moich obrazach są przedstawione pojedyncze prawdy — można je odczytać lub nie. Jest warstwa anegdoty religioznawczej czy masońskiej i jeszcze elementy wynikające z poczucia humoru... Te obrazy mają tyle treści, ile potrafimy zobaczyć” (Wywiad Michała Jachuły ze Zbigniewem Makowskim, [w:] „Co po Cybisie?”, Jachuła M. [red.], Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2018, s. 151). Oferowana praca to uniwersum prywatnej mitologii – trudnej i zawiłej, a zarazem wciągającej i zachęcającej do aktywnego odbioru. Pobudza do myślenia i ożywczego zanurzenia się w świat tradycji i kultury.

Warszawa, kolekcja prywatna
Lozanna, Galerie Alice Pauli
zakup od artysty

Warszawa, Galeria Zapiecek, Zbigniew Makowski, 1974.
La Chaux-de-Fonds, Musée des Beaux-Arts, Zbigniew Makowski, 1978.

Zbigniew Makowski [katalog wystawy], wyd. Musée des Beaux-Arts, La Chaux-de-Fonds 1978, poz. kat. 34.
Zbigniew Makowski à La Chaux-de-Fonds, [w:] "Construire Culturel", 1978, nr 19, s. 12-13.

„Tak, [tajemnica] jest wpisana [w obraz]. Można wiedzieć albo nie wiedzieć. Wiedza pomaga, ale też w jakimś sensie przeszkadza. Bo jeśli ktoś zna tylko alegorię, a nie wie, czym jest przeżycie, to zna tylko pojęcie. A tu trzeba przeżywać również warstwę emocjonalną. Na innych moich obrazach są przedstawione pojedyncze prawdy — można je odczytać lub nie. Jest warstwa anegdoty religioznawczej czy masońskiej i jeszcze elementy wynikające z poczucia humoru... Te obrazy mają tyle treści, ile potrafimy zobaczyć” – Zbigniew Makowski
(Wywiad Michała Jachuły ze Zbigniewem Makowskim, [w:] „Co po Cybisie?”, Jachuła M. [red.], Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2018, s. 151)

Zbigniew Makowski studiował na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych u Kazimierza Tomorowicza w latach 1950-1956. Po zakończeniu edukacji aktywnie uczestniczył w życiu artystycznym środowiska awangardy i brał udział w wystawach i wydarzeniach, które decydowały o obliczu polskiej sztuki lat 50. i 60., taki jak np. III Wystawa Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (1959) oraz Plener Koszaliński – Osiecki (1963).

Pomimo bliskiego kontaktu z tworzącą się wtedy awangardą, malarz obrał inną drogę twórczą niż jego przyjaciele. Jego prace zachowały własny charakter nawiązujący do surrealizmu, z którym zetknął się podczas podróży do Paryża w 1962 roku. Poznał wtedy sztukę André Bretona oraz członków międzynarodowego ugrupowania Phases. Zainspirowany, zaczął tworzyć skomplikowane kompozycje, łączące luźne skojarzenia z symbolami, cyframi, literami i geometrycznymi formami. Nie można jednak jednoznacznie określić Makowskiego jako surrealistę. Nie liczyła się dla niego idea tego kierunku, a jedynie liryczność i poetyka prac. Artysta zafascynowany był nie tylko sztuką, ale również matematyką, kulturą europejską i azjatycką, poezją, filozofią, zjawiskami magicznymi i ezoteryką. Wszystkie te pasje miały odbicie w jego pracach i szczegółowo przemyślanych kompozycjach. Makowski ułożył własny arsenał symboli, którymi posługiwał się by twórczo komentować swoje życie wewnętrzne, myśli i nabywaną wiedzę. Malował przede wszystkim na papierze, choć czasem sięgał też po różne tkaniny – od surowego płótna po aksamit. Był szczególnie sprawny warsztatowo. Rysunek jego prac jest bardzo staranny, budujący iluzję przestrzeni.

Artysta otrzymał wiele wyróżnień, m.in. Nagrodę Krytyki Artystycznej im. Cypriana Kamila Norwida (1973) oraz Nagrodę im. Jana Cybisa (1992). W 2012 został laureatem XI Nagrody im. Kazimierza Ostrowskiego „za ponadczasową i uniwersalną malarską wizję rzeczywistości, za ukrytą w jego obrazach poezję, magię, metafizykę form i kolorów oraz za harmonijne połączenie intelektualnego i estetycznego wymiaru sztuki” – jak głosił werdykt Kapituły ZPAP. W 1991 roku praca Makowskiego „Mirabilitas secundum diversos modos exire potest a rebus” została podarowana przez rząd Rzeczpospolitej genewskiej siedzibie ONZ. Jego obrazy znajdują się w kolekcjach w Polsce i za granicą oraz były eksponowane na licznych wystawach indywidualnych i zbiorowych.