Polswissart

Niecodzienna, tak bardzo odróżniająca się od wszystkiego sztuka Jerzego Dudy-Gracza stawia go na czele najwnikliwszych obserwatorów Polski, na którą –  jak sam mówił – był chory. Większość jego dzieł to przedstawienia różnego typu obywateli naszego kraju: robotników nienawykłych do ciężkiej pracy, leniwych kobiet o monstrualnych kształtach, starych dewotek o surowym spojrzeniu, upiornych staruszek, kościelnych purpuratów, sennych prowincjuszy, lirycznych kochanków… Bohaterów tego fantastycznego świata długo by wymieniać. Wszystkich ich jednak znamy i na swój sposób rozumiemy – gdyż ostrość satyrycznego spojrzenia Dudy-Gracza odczuć może w pełni jedynie Polak. Prezentowany obraz „Załęcze – etiuda jesienna” z 1996 roku ukazuje dwie postacie na tle prowincjonalnego, wiejskiego krajobrazu. Pierwszą z nich jest staruszka o lasce, spokojna i zamyślona. Towarzyszy jej kobieta spowita w białą suknię i welon. Blada niczym zjawa, splata ze sobą dłonie jakby do modlitwy. Obie stoją wśród zarośniętych pól, nad którymi rozlewa się złota łuna zachodzącego słońca. Odchodzi dzień, przyroda zmienia się i powoli gaśnie w chłodnych, jesiennych objęciach. Symboliczność sceny podkreśla dodatkowo biała postać – czy to duch? A może utracona na zawsze przez staruszkę młodość? W swoich metaforycznych wizjach artysta często sięgał po nieskażony cywilizacją wiejski pejzaż, Polskę z „kategorii B” – przypominając przy proeuropejskiej euforii nasze korzenie. „Prowincja zaprezentowana przez artystę jest zaniedbana i szara. Można ją nazwać kroniką codziennych wydarzeń, biografią każdej sportretowanej postaci, jej sfery lokalnej i prywatnej. Pojęcie prowincji odsyła do sfery mentalnej, czyli do filozofii życia” (Hak E., Maski prowincji: przyczynek do życia i twórczości Jerzego Dudy-Gracza, Historia III. Polsko-ukraińskie spotkania z Klio, t. 3, s. 126). Warsztatowo doskonałe dzieło prezentuje melancholijny obraz wyciągnięty z codziennego otoczenia. Traktuje o jesieni życia i przemijaniu, przedstawiając zwykłego, szarego człowieka, którego czas minął na odległej wsi Załęcze.

Warszawa, kolekcja prywatna
zakup od artysty

Maluję świat, który odchodzi, umiera, gdzie więcej jest snu, zdarzeń z dzieciństwa, świat w pejzażu przedindustrialnym. Na moich obrazach nie ma drutów telefonicznych, kabli, anten satelitarnych, samochodów, samolotów – tego wszystkiego, co zaprowadzi człowieka z powrotem na drzewo, jeżeli nadal będzie się tak intensywnie rozwijał pod tym względem. – Jerzy Duda-Gracz

Jerzy Duda-Gracz urodził się w 1941 roku w Częstochowie. Zdobył dyplom na Wydziale Grafiki krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Później pracował jako wykładowca w filii ASP w Katowicach. Zajęcia prowadził również w Europejskiej Akademii Sztuk w Warszawie. Do końca życia piastował stanowisko profesora na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Był nie tylko malarzem i pedagogiem, ale również rysownikiem, grafikiem i scenografem. Przygotowywał oprawę plastyczną dla takich spektakli, jak „Gra o Każdym”, „Pokusa”, „Don Giovanni”, czy też przedstawienia „Kaligula” w reżyserii córki – Agaty. Artysta brał także udział w ogromnej liczbie wystaw, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Wśród ważniejszych ekspozycji prac Dudy-Gracza wymienić warto: „Polaków portret własny” (Kraków), „Życie Ludzi – Los Ziemi” (Warszawa), a także 41 Międzynarodowe Biennale Sztuki w Wenecji, 20 i 21 Targi Sztuki w Kolonii oraz Wystawę Światową EXPO w Sewilli. Za swoją działalność artystyczną malarz otrzymał wiele odznaczeń oraz wyróżnień, spośród których wspomnieć należy choćby o Krzyżu Wielkim Orderu Odrodzenia Polski oraz Nagrodzie Krytyków im. C. K. Norwida. Zmarł niespodziewanie na atak serca w 2004 roku.

Niecodzienna, tak bardzo odróżniająca się od wszystkiego sztuka Jerzego Dudy-Gracza stawia go na czele najwnikliwszych obserwatorów Polski, na którą –  jak sam mówił – był chory. Większość jego dzieł to przedstawienia różnego typu obywateli naszego kraju: robotników nienawykłych do ciężkiej pracy, leniwych kobiet o monstrualnych kształtach, starych dewotek o surowym spojrzeniu, upiornych staruszek, kościelnych purpuratów, sennych prowincjuszy, lirycznych kochanków… Bohaterów tego fantastycznego świata długo by wymieniać. Wszystkich ich jednak znamy i na swój sposób rozumiemy – gdyż ostrość satyrycznego spojrzenia Dudy-Gracza odczuć może w pełni jedynie Polak. „(…) szczególnej obserwacji poddaje artysta świat drobnomieszczański (co nie oznacza oczywiście grupy społecznej, ale mentalność), dalej: podejmuje obrazowo wiele obiegowych fetyszyzmów społecznie funkcjonujących, czy wreszcie obyczajowość, a nawet pewnego rodzaju religijność. Jako artysta jest bezkompromisowy do granic okrucieństwa, ale sprawiedliwy w wymierzaniu chłost, w tym sensie, że każdemu daje według ‘zasług’, niezależnie od tego czy są to spostrzeżenia dotyczące ‘równych’ czy ‘równiejszych’, po tej czy po tamtej stronie tej czy innej barykady” (Piskor S., Jerzy Duda Gracz, „Poglądy” nr 12, 1975).