Polswissart

Portret Pani P. można śmiało przyrównać do starszego o zaledwie rok Portretu matki znajdującego się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Łączy je nie tylko kunszt warsztatu – w obydwu przypadkach Pankiewicz osiągnął mistrzostwo w modelowaniu kompozycji za pomocą gry światła. Oferowaną pracę cechuje ta sama ręka wytrawnego portrecisty i wielkie zaangażowanie emocjonalne. Podobnie jak w przypadku większości portretów malowany był przy sztucznym oświetleniu. Na pierwszy plan wysuwa się doskonały warsztat malarski, dbałość o detal, miękkie, wygładzone płótno bez widocznego ductusu pędzla czy faktury. W ciepłym świetle padającym na twarz kobiety, w jej dyskretnym uśmiechu i półprzymkniętych oczach o pogodnym, dostojnym spojrzeniu widać tę „nutę liryczną, marzycielską”, która zachwyciła współczesnych Pankiewiczowi i czyni z Portretu Pani P. dzieło wyjątkowej klasy.

"Z całej wystawy Pankiewicza widać, że jest to przede wszystkim indywidualność wybitnie malarska. W jego obrazach nie ma anegdot literackich, nie ma idei, nie stara się on przemawiać drugorzędnymi środkami malarstwa, biorąc do pomocy historię, literaturę, znane anegdoty, by przy ich pośrednictwie trafi ć do uczuć widza. Nie. Pankiewicz jest przede wszystkim malarzem, robi dla oczu, obraca się w świecie wrażeń wzrokowych, w efektach tonów, barwy i światła. Nie ma u niego wielkiej, wspaniałej gry plam barwnych, co zazwyczaj uważają za „malarskie”, za koloryczność w obrazie, mając tyle słuszności, co i ci, którzy by muzyczność upatrywali tylko w jaskrawej instrumentacji, w brawurze i fortissimach, pomijając piana. Malarstwo u Pankiewicza obraca się bardzo chętnie w pianach albo nawet w pianissimach […] Pankiewicz w swoich obrazach nie jako malarz, ale już jako artysta, jest lirykiem i do tego z gatunku liryków obiektywnych, którzy wyrażając siebie, nie wyrażają wprost swoich uczuć i marzeń, lecz wypowiadają je pośrednio, ukrywając je w rzeczach zewnętrznych – w pejzażu, w wyrazie twarzy obcych osób, w ich wyborze, w kompozycji. W obrazach Pankiewicza, w światłach, cieniach, w kolorze, w wyrazach twarzy brzmi dyskretnie, ale wyraźnie, nuta liryczna, marzycielska […] Pankiewicz, jak i Gierymscy, jak kilku jeszcze malarzy, należy do Europy, do jej współczesnej „szkoły”. Pomimo tego jest on swój i do żadnych ze sztuk pojedynczych dzisiejszych narodowości zaliczyć go nie można. Używa on mało tematów wyraźnie swojskich, a jednak pomimo tego jest w nim coś, co go z nami łączy: widać to w wyrazach twarzy portretów, widać przede wszystkim w charakterze światła, barw, w charakterze natury, które są dziećminaszego słońca i klimatu; nie jest to Północ ani Południe, ani Wschód ani Zachód – ale coś jak my sami w obecnej chwili – nieokreślone, trudne do pochwycenia."

Feliks Jabłczyński o Józefi e Pankiewiczu, Tygodnik Ilustrowany nr 10, 1902, s. 182.

Antykwariat Fizek&Skowron, Poznań – styczeń 1997.
Wystawa zbiorowa dzieł Józefa Pankiewicza, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, Warszawa – luty 1902.

Tygodnik Ilustrowany, nr 10, 1902, s. 188.
Szczepińska J., Realizm – impresjonizm – symbolizm w malarstwie Józefa Pankiewicza, cz. II, s. 24, nr 68 (nieopublikowany maszynopis z 1964 roku).
Józef Pankiewicz. Życie i dzieło. Artyście w 140. rocznicę urodzin, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2006, s. 37.

BIBLIOGRAFIA:

Kurjer Warszawski: dodatek poranny, R. 82, 1902, nr 35 – 62/658, 4 II, s. 2.
Sprawozdanie TZSP 1902, s.7.
Wiercińska J., Katalog prac wystawianych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1860-1914, Wrocław 1969, s. 265.