Polswissart

"Malowałam zażarcie od rana do nocy, nie bywałam prawie nigdzie, a żyłam entuzjazjem dla sztuki" - tak po latach wspominała Boznańska okres pobytu w Monachium. Dokładna data przybycia Boznańskiej do Monachium nie jest znana, ale zakłada się że był to rok 1885. Był to na pewno punkt zwrotny w życiorysie artystki. Monachium już bowiem w połowie XIX wieku stało się miejscem, gdzie polscy artyści zyskiwali ogromne możliwości rozwoju. Akademia Sztuk Pięknych i liczne prywatne szkoły malarskie, niezliczone kolekcje i wystawy sztuki współczesnej – wszystko to sprawiało, że atmosfera Monachium tamtych dni była nie do zastąpienia i miała swoje odzwierciedlenie w rozpoznawalnej manierze malarskiej obecnej w twórczości wielu artystów polskich tamtego okresu. Niepowtarzalny był też klimat polskiej kolonii artytycznej, na czele której stali tacy twórcy jak Józef Brandt i Alfred Wierusz-Kowalski, a tworzyło ją wielu, wielu jeszcze innych jak: Samuel Hirszenberg, Józef Łopieński, Antoni Piotrowski, Józef Czajkowski czy Wacław Szymanowski. Owi artyści jak również wymagania samej akademii miały niewątpliwy wpływ na twórcze myślenie artystki, co zaowocowało wówczas charakterystycznymi studiami portretowymi w konwencji realistycznej z paletą barw zdominowaną przez brunatności, brązy, ugry i czerwienie. Takie zestawienia pojawiają się również i w innych pracach z tego okresu. W Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki im. B.G.Woźnickiego znajduje się Portret nieznanej dziewczyny również z 1888 roku. Obie kompozycje łączy identyczna – brązowo-bordowa barwa tła oraz pewna zagadkowość przedstawienia. Kolor przedstawienia odgrywa niesamowicie ważną rolę, ponieważ buduje sylwetkę kobiety, uwypukla włosy i nadaje kontrast wyjatkowo jasnej karnacji twarzy. Charakterystyczny dla wczesnej twórczości jest też zabieg rozświetlenia partii nosa za pomocą akcentów białej farby. Analogią do prezentowanej pracy może być również Autoportret z 1888 roku (w zbiorach Muzeum Uniwerystetu Jagiellońskiego w Krakowie) oraz Cyganka z tegoż roku (Muzeum Narodowe w Krakowie). Prace te stanowią niewątpliwie ogromną kolekcjonerską rzadkość. Są bowiem świadectwem twórczej drogi artystki, ale przede wszystkim tchną ogromnym kunsztem warsztatowym, wielką klasą malarską, która charakteryzuje i umacnia Boznańską jako królową portretu malarstwa polskiego.

Warszawa, kolekcja rodziny Pelczar
12 Aukcja Domu Aukcyjnego Polswiss Art, 12.12.1991
Wilno, kolekcja doktora Kazimierza Pelczara
zakup z pracowni artystki

Katalog aukcji Domu Aukcyjnego Polswiss Art, 12.12.1991, poz. 2

Obrazy moje wspaniale wyglądają, bo są prawdą, są uczciwe, pańskie, nie ma w nich małostkowości, nie ma maniery, nie ma blagi. Są ciche i żywe i jak gdyby je lekka zasłona od patrzących dzieliła. Są w swojej własnej atmosferze.

– Olga Boznańska (fragment z listu do Julii Gadomskiej, 1909)

Olga Boznańska urodziła się w 1865 roku w Krakowie. Jej rodzicami byli Adam Nowina Boznański i Eugenia Mondan, od której przyszła artystka otrzymała swoje pierwsze lekcje rysunku. W 1883 roku zaczęła rozwijać swoje umiejętności pod kierunkiem Kazimierza Pochwalskiego oraz Józefa Siedleckiego. Uczęszczała dodatkowo na Wyższy Kurs dla Kobiet im. A. Branieckiego. Od 1886 roku była studentką Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, gdzie pobierała nauki malarstwa u Karla Krichedorfa oraz Wilhelma Dürra. W 1895 roku objęła stanowisko kierownika Szkoły Malarskiej, zastępując tymczasowo Teodora Hummla. W 1898 roku osiadła na stałe w Paryżu.

Była członkinią Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, Société Nationale des Beaux-Arts i Polskiego Towarzystwa Literacko-Artystycznego w Paryżu, a także International Society of Sculptors, Engravers and Painters w Londynie. Prezentowała swoje prace na wystawach w kraju i za granicą, m.in. w Berlinie, Londynie, Paryżu, Wiedniu, Amsterdamie i Wenecji, jak również w Stanach Zjednoczonych. Została wielokrotnie uhonorowana nagrodami, m.in. złotym medalem na międzynarodowej wystawie w Monachium (1905), Francuską Legią Honorową (1912), Grand Prix na Wystawie Expo w Paryżu (1939) i orderem Polonia Restituta (1938).

Boznańska najlepiej czuła się we własnej pracowni. Wypełnione papierosowym dymem i zasłonięte od bezpośredniego światła wnętrze atelier, pełne sprzętów, tkanin i zasuszonych kwiatów, stanowiło tło dla jej niezliczonych portretów oraz martwych natur. Artystka wstawała późno, ale zaraz po przebudzeniu przystępowała do malowania. Pracowała dopóki pozwalało na to dzienne światło, dzięki któremu mogła wydobyć z obrazów wielobarwne refleksy, błysk oka czy odbicie światła. Styl Boznańskiej zmieniał się na przestrzeni lat. Początkowo przeplatała się w nim aura twórczości Jamesa McNeil Whistlera, następnie doszedł do głosu impresjonistyczny sposób malowania Edouarda Maneta.

Boznańska nazywana jest malarką ciszy. Jej bezpretensjonalny sposób oddawania rzeczywistości opierał się na przekonaniu, że dodatkowe „koloryzowanie” jest zbyteczne i odbiera dziełu wiarygodność. Dojrzałe portrety artystki charakteryzuje pewna swoista duchowość, pogłębiona wąską skalą brązów i szarości. Prócz wyrafinowanej harmonii tonów, wyraźna jest również szkicowość form, mnogość uderzeń pędzla, a także umiejętne wykorzystanie naturalnej kolorystyki tekturowego podłoża. Bogata galeria wizerunków Boznańskiej obfituje zarówno w przedstawienia dorosłych, jak i dzieci. Są oni reprezentacyjnie upozowani lub też siedzą zadumani w odosobnieniu. Artystka malowała również wiele portretów własnych. Jej konsekwentny styl i twórczość przyczyniły się do wyodrębnienia w historii sztuki pierwszej wyraźnej grupy kobiet-malarek.