Polswissart

Obrazy chemiczne powstawały w latach 1972-1982, była to konsekwencja intelektualnych rozważań i naukowych zainteresowań artysty światem naukowym i „awizualnym”. Metalepseis, to zupełnie unikatowy w skali polskiej sztuki cykl niepozornych ale też niejednoznacznych zielonkawo-błękitnych obrazów. Mimo iż bywają mniej lub bardziej złożone kompozycyjnie wszystkie kryją w sobie tajemnicę. Nie są to bowiem obrazy sensu stricte. To „obiekty”, których istota objawia się w zmiennych warunkach otoczenia.

Sosnowski zaczął cykl tzw. obrazów chemicznych w 1972 roku. Malował je chlorkiem kobaltu (CoCl²). Bezwodny chlorek kobaltu jest higroskopijny. Mechanizm wchłaniania wilgoci przez ten związek polega na tworzeniu przez niego hydratów. W zależności od liczby cząsteczek wody w komórce elementarnej, hydraty chlorku kobaltu mają różną barwę: bezwodny CoCl2 – niebieski, CoCl2·2H2O – różowy, CoCl2·6H2O – intensywnie czerwony. Stąd płótna przebarwiają się w zależności od wilgotności powietrza. Malarz zafascynowany był wizją sztuki zmieniającej się pod wpływem niezależnych czynników. Wyobrażał sobie całe osiedla, gdzie w otwartych przestrzeniach żyje i pulsuje malarstwo. Początkowo każdy obraz składał się z trzech osobnych płócien. Na pierwszym był obraz właściwy, na drugim wzór chemiczny reakcji, która zachodziła na płótnie, na trzecim wzór strukturalny związku. Po pewnym czasie jednak zarzucił ową praktykę. Gdyby ktoś wszedł do pracowni malarza w Düsseldorfie, gdzie przebywał na stypendium, poczułby się jak w alchemicznej pracowni. Kajetan siedział przy stole, przed sobą miał kilkadziesiąt probówek z odczynnikami i mieszał, pipetował, eksperymentował. Dodając tlenki metalu do chlorku kobaltu, próbował uzyskać nowe kolory. W listach narzekał, że odczynniki są strasznie drogie, a dzień przeprowadzania doświadczeń daje mu najwyżej trzy nowe odcienie. Mówił, że innymi jego eksperymentami zainteresował się nawet Instytut Biochemii w Paryżu i że zaproponowano mu współpracę. Odmówił jednak, bo „tu nie o naukę chodzi”. Ważne były sztuka i piękno, to ostatnie zaś definiowane jako „prawda prawa, statystyki i liczb”. - Stanisław Gieżyński na podstawie: Kowalska B., Kajetan Sosnowski. Malarz niewidzialnych światów, Warszawa 1998.

„Od wczesnych obrazów Kajetana, na których farba rozprowadzana była dłońmi, bez użycia pędzla, po ostatni cykl zszywanych płócien »Katalipomena« – obok tendencji konstrukcyjno-porządkującej, obok dążenia do ascezy i obiektywizacji – zawsze ujawniała się w jego pracach intelektualna refleksja i emanacja nieprzekładalnej na słowa siły ezoterycznej, bez której nie ma prawdziwej sztuki”.
(Kowalska B., Kajetan Sosnowski, [w:] Katalog wystawy laureatów Nagrody Krytyki im. Cypriana Kamila Norwida z lat 1967-1976, Wierzchowska W. [red.], Warszawa 1977)

Kajetan Sosnowski urodził się w 1913 roku w Wilnie. Kształcił się w warszawskiej ASP u Tadeusza Pruszkowskiego i Wojciecha Jastrzębowskiego. Po wojnie aktywnie współtworzył życie artystyczne – kreował łódzki ZPAP, był kierownikiem artystycznym „Kuźnicy” oraz jednym z współzałożycieli warszawskiej Grupy 55, galerii Krzywe Koło i  Galerii EL w Elblągu, gdzie zainicjował Biennale Form Przestrzennych. Chętnie wystawiał w awangardowych galeriach, przyczynił się do utworzenia Galerii 72 w Chełmie Lubelskim. Uczestniczył m.in. w Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (1955).

Jego zainteresowania twórcze opierały się głównie na malarstwie, rzadziej na rysunku czy rzeźbie. W czasie okupacji jego prace nawiązywały do postimpresjonizmu, następnie skierował swoje artystyczne poszukiwania w stronę form figuratywnych. Od lat 50. zaczął posługiwać się kształtami abstrakcyjnymi, początkowo aluzyjnymi, później skupił się na materialnych cechach kompozycji (Obrazy białe). Fascynacja naturą światła stała się podstawą jego ascetycznych „obrazów pustych”, w których nieomal jednobarwna płaszczyzna, zamalowana farbą rozprowadzoną dłonią, zdawała się promieniować blaskiem. Dalsze poszukiwania w tym obszarze zaowocowały pracami z cyklów „Poliptyki” (1965) i niezwykłymi w swej istocie obrazami chemicznymi – „Metalepseis” (1972-1982). Pewnym wyjątkiem od tych rozważań były obrazy szyte zwane „Katalipomena (1975)”. Były to monochromatyczne kompozycje z pozszywanych kawałków płótna, niektóre wręcz o dodatkowym wydźwięku rękodzieła. W latach 80. Malarz stworzył też serię obrazów czarnych z odniesieniem do martyrologii ojczyzny oraz cykl obrazów z motywem krzyża, określanych jako„Interwencje” (1981).