Polswissart

Przez całe swoje twórcze życie Jacek Malczewski malował osoby ze swojego otoczenia, znane i mniej znane. Zostawił nam wizerunki wybitnych uczonych, malarzy, pisarzy, artystów, przemysłowców i portrety osób bliżej nieokreślonych, które jednak przez to, że są bohaterami jego obrazów urastają do rangi osób ważnych i znamiennych. Pracował zawsze według skrystalizowanego schematu, w którym głównym motywem jest postać ludzka malowana do pasa, czasem w popiersiu. Dominującym elementem nad całym obrazem jest głowa człowieka i wyraz ludzkiej twarzy. Dopracowany jest w nich najmniejszy szczegół: ruch, nachylenie, grymas, spojrzenie, gest, tak, że ów szczegół staje się głównym środkiem wypowiedzianej myśli artystycznej. Portretowani Malczewskiego są zazwyczaj zapatrzeni, zasłuchani w jakieś odgłosy ze świata, jak pisał Adam Heydel "o wspaniale wydobytej, pięknej, polskiej rasie". Prezentowana praca z 1919 roku jest bardzo rzadkim przykładem kompozycji ograniczonej w warstwie kolorystycznej, jak również wyjątkowo ciekawym przykładem na tle całej twórczości Jacka Malczewskiego, gdzie kolor odgrywał zawsze bardzo ważną rolę. Portret kobiety namalowany został w jasnej, ciepłej tonacji, przywodzi na myśl niemalże niebiańską stylistykę, jednocześnie tchnie niesamowitym spokojem.Obraz opracowany został w dojrzałym, najbardziej charakterystycznym dla Malczewskiego stylu wypowiedzi. Nie jest to podmalówka do finalnej pracy, o czym świadczy świadomie użyty walor światłocienia i punktowo położone biele oraz finalne sygnowanie artysty w prawym dolnym rogu. To opracowana w pełni scena symboliczna przedstawiająca kobietę w typowym dla Malczewskiego ujęciu modela oraz malowana ekspresyjnym gestem znamiennym dla wszystkich obrazów z dojrzałego okresu artysty. Patetyczna monumentalizacja postaci w obrazach Malczewskiego połączeniu z klasycyzującą techniką malarską, może być ciekawym przykładem próby uzyskania jeszcze większej wzniosłości tematu.

Polska, kolekcja prywatna
Kraków, kolekcja Antoniny Rothe-Rotowskiej
Kraków, kolekcja Jana Rothe-Rotowskiego
własność artysty

Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Jacek Malczewski, 1855-1929, lipiec-wrzesień 1939.

Jacek Malczewski, 1855-1929 [katalog wystawy], Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 1939, nr 135.

(…) był od dziecka naturą głęboko uczuciową i poetyczną; tkwiło w nim usposobienie liryczne melancholijne, skłonność do zadumy, smutku i egzaltacji.

(Szydłowski T., Jacek Malczewski. Monografie artystyczne, tom 5., Kraków–Warszawa 1925, s. 7)

Absolwent krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w klasie Jana Matejki i paryskiej École des Beaux-Arts. Urodził się w 1854 roku w Radomiu jako jeden z czwórki rodzeństwa. Gdy miał jedenaście lat, zmarł jego jedyny brat, Teodor, co spowodowało u Jacka zainteresowanie mistycyzmem i duchowością. Wychowany w patriotycznej atmosferze domu rodzinnego oraz kształcony między innymi przez wybitnego literata Alfonsa Dygasińskiego – uczestnika powstania styczniowego – jako malarz obrał wątek patriotyczny za wiodący dla całej swojej twórczości. Jego wyrazem stały się obrazy syberyjskie i kolejne przedstawienia Ellenai, a także wprowadzana symbolika przedmiotów: kajdan, jakuckiej czapki czy wojskowego szynela.

W 1872 roku jego prace obejrzał sam Jan Matejko, który w liście do ojca młodego artysty pisał: „Rysunki kreślone ręką syna Pańskiego Jacka, zdają się wskazywać i obiecywać niepośledni talent malarski, którego rozwinięcia nie należy może zbyt długo przetrzymywać”. Za sprawą tej sugestii Malczewski przerwał naukę w gimnazjum i został przyjęty na pierwszy rok studiów w Szkole Sztuk Pięknych. W 1874 roku, podczas pobytu w Radomiu, namalował swój pierwszy olejny obraz – portret siostry Heleny przy fortepianie. W tym wczesnym okresie tworzył prace w duchu szkoły matejkowskiej, warsztatowo bardzo akademickie. Były to portrety, sceny rodzajowe i dzieła o tematyce patriotyczno-martyrologicznej. Od lat 90. w jego sztuce zaczęły pojawiać się treści symboliczne, przenikające się wzajemnie z wątkami patriotycznymi i biblijnymi, a także literackimi i alegoryczno-fantastycznymi. Ponadto nieprzerwanie realizował się jako portrecista, malując przy tym z wielką pasją podobizny własne.

W swoim życiu Malczewski sporo podróżował. W latach 1884-1885 wziął udział w naukowej ekspedycji Karola Lanckorońskiego do Małej Azji. Zwiedził także Grecję i Włochy. W latach 1885-1886 przebywał przez kilka miesięcy w Monachium. Po powrocie zamieszkał na stałe w Krakowie, gdzie został profesorem w Szkole Sztuk Pięknych (po 1900 roku przemianowanej na Akademię Sztuk Pięknych). Dwukrotnie był mianowany jej rektorem.

W 1886 roku na weselu córki profesorostwa Janczewskich artysta poznał Marię Gralewską, która rok później została jego żoną. W 1888 roku młodym państwu Malczewskim urodziła się córka Julia, a w 1892 roku syn Rafał – dziedzic ojcowskiego talentu i przyszły malarz. W tym samym czasie sztuka Malczewskiego osiąga pełnię dojrzałości. Doświadczenia monachijskie, młodopolska atmosfera Krakowa, a także klimat domu rodzinnego połączyły się i dojrzały w wielkich symbolicznych obrazach „Melancholia” (1894) i „Błędne koło” (1895-1897). Około 1900 roku artysta związał się z Marią Balową, która była przez lata największą spośród jego muz. Miłość ta zaważyła na charakterze twórczości Malczewskiego, który przedstawiał ukochaną we wszelkich obliczach – jako dumną Polonię, zwycięską Nike, kuszącą Eurydykę, spokojną Thanathos i zwodniczą chimerę.

Malczewski oprócz pracy na krakowskiej akademii, działał aktywnie w tamtejszym środowisku artystyczny i kulturalnym. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” i należał także do Grupy Zero, z którymi licznie wystawiał. W ostatnich latach życia przebywał głównie w Lusławicach i Charzewicach koło Zakliczyna. Pod koniec życia dotknięty ślepotą, zmarł 8 października 1929 roku.