Polswissart

w załączeniu ekspertyza Bożeny Kowalskiej

Twórczość Stażewskiego od początku związana jest z awangardą – od wczesnych kubistycznych rysunków poprzez fazę konstruktywistyczną i fascynację Strzemińskim po kompozycje z pogranicza abstrakcji i figuracji, które dominowały warsztat artysty na przełomie lat 40. i 50. Od lat 60. Stażewski opowiedział się całkowicie za abstrakcją geometryczną by znów w latach 70. poprzez tzw. reliefy malowane zanegować ich geometryczną strukturę i zasady regularnego rytmu kompozycyjnego. W roku 1965 Henryk Stażewski obchodził 40-lecie pracy twórczej, otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki w dziedzinie plastyki, uczestniczył w I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu. Na przełomie 1965 i 1966 miał w Zachęcie Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w Warszawie wystawę swoich najnowszych prac — reliefów powstałych na przestrzeni lat 1964–1965. Na tej wystawie artysta zaprezentował 27 reliefów, w większości których wprowadził nowy materiał metal, od warstwy farby po polerowaną blachę, w różnych wariacjach — od srebrnego lakieru, przez aluminium, miedź, aluminium czarno-białe, chromowanie, srebrzenie i złocenie. Metalowe i metaliczne reliefy Stażewskiego, przyjmowane były zazwyczaj bardzo pozytywnie. W maju 1966 roku Stażewski został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a na XXXIII Biennale w Wenecji wystawił około 30 metalowych reliefów, za które otrzymał wyróżnienie honorowe. Oferowany relief należy do zespołu prac powstałych w latach 1964-65. Formalnie najbliżej mu do reliefu nr 14 z 1965 roku, znajdującego się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Wykonany z blachy miedzianej jest swoistą kompozycją rzeźbiarską. „Rzeźbione” jej części Stażewski umocował na cienkich, niewidocznych drucikach. Poszczególne elementy zbioru zdają się unosić ponad płaszczyzną, w której są osadzone. „W mych pracach dążę zasadniczo do spokoju, statyki i równowagi harmonii wyrazu duchowego i materialnego” – po wielokroć podkreślał Stażewski. Monochromatyczne, metalowe reliefy wyewoluowały z pierwszych reliefów białych, które artysta wykonywał w drewnie i poprzedzają bezpośrednio pojawienie się reliefów, w których dominującą rolę będą odgrywały geometria i kolor.

Warszawa, kolekcja prywatna
Warszawa, kolekcja Ryszarda Variselli
Warszawa, Galeria Zapiecek

Warszawa, Galeria Zapiecek, 30 lat Galerii
Zapiecek, wrzesień 2002.

A to historia … 30 lat Galerii Zapiecek [katalog wystawy], wyd. Galeria Zapiecek, Warszawa, 2002, s. 8.

Henryka Stażewskiego bez wątpienia zaliczyć należy do grona najbarwniejszych postaci polskiej sztuki powojennej. Malarz, pionier awangardy lat 20. i 30. XX wieku, reprezentant konstruktywizmu, współtwórca nurtu abstrakcji geometrycznej lat 60., 70. i 80 był autorem kompozycji reliefowych ale również projektantem wnętrz, dekoracji scenograficznych i plakatów. Stażewski był nie tylko współtwórcą polskiego ruchu awangardowego, lecz miał też bliski kontakt ze środowiskiem światowej awangardy. Więzy przyjaźni łączyły go z takimi artystami jak Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Michel Seuphor czy Theo van Doesburg. Henryk Stażewski studiował w latach 1913-1919 w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni Stanisława Lentza. Należał do grupy ekspresjonistów polskich (od 1919 roku Formistów). Początkowo tworzył realistyczne akwarele w duchu impresjonizmu, akty, portrety oraz pejzaże. Po ukończeniu studiów w 1920 roku zadebiutował na wystawie zbiorowej w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych. Już wówczas podejmował nowe wyzwania, których pierwszym ważnym owocem był ogłoszony w 1923 roku manifest konstruktywistów. Był członkiem-założycielem Grupy Kubistów, Konstruktywistów i Suprematystów „Blok” (1924-1926) oraz ugrupowań, które rozszerzyły założenia programowe Bloku – Praesens (1926-29) i a.r. (1929-1936). Był redaktorem czasopism „Blok” i „Praesens”. Po wojnie odgrywał wiodącą rolę w życiu polskiego świata artystycznego będąc współtwórcą tak ważnych inicjatyw jak m.in. powstania warszawskiej Galerii Foksal i ruchu wokół niej skupionego.

Sama twórczość Stażewskiego od początku związana jest z awangardą – od wczesnych kubistycznych rysunków poprzez fazę konstruktywistyczną i fascynację Strzemińskim po kompozycje z pogranicza abstrakcji i figuracji, które dominowały warsztat artysty na przełomie lat 40. i 50. Od lat 60. Stażewski opowiedział się całkowicie za abstrakcją geometryczną by znów w latach 70. poprzez tzw. reliefy malowane zanegować ich geometryczną strukturę i zasady regularnego rytmu kompozycyjnego. Galeria Annely Juda z siedzibą w Londynie od momentu powstania w 1960 roku reprezentowała współczesnych artystów brytyjskich, europejskich i międzynarodowych ze szczególnym uwzględnieniem mistrzów XX-wiecznej awangardy, skupionych wokół rosyjskiego konstruktywizmu, Bauhausu i holenderskiego ruchu De Stijl. Nic zatem dziwnego, że w 1982 roku Annely Juda zorganizowała indywidualną wystawę Henryka Stażewskiego uchodzącego już wówczas za czołowego reprezentanta awangardy Europy Wschodniej. Wystawa, która zebrała kilkanaście powstałych głównie w latach 70. malowanych kompozycji abstrakcyjnych, została otwarta 10 listopada 1982 roku. Parę miesięcy wcześniej – w lipcu tego samego roku – grupę podobnych prac z tego samego okresu pokazał Stażewski na wystawie w galerii Denise Rene w Paryżu.