Polswissart

W 1970 roku odbyła się prestiżowa wystawa prac Wojciecha Fangora w Muzeum Solomona Guggenheima w Nowym Jorku. Zaprezentowane przez malarza obrazy wyznaczyły nowe trendy w zachodniej sztuce op-artu i ostatecznie potwierdziły pozycję polskiego artysty wśród czołowych twórców malarstwa abstrakcyjnego. Koła Fangora stawiano w jednym szeregu z kwadratami Malewicza i trójkątami Kandinskiego. W przeciwieństwie jednak do osiągnięć rosyjskich mistrzów obrazy Polaka zachwyciły świat swoją miękką formą, u której podłoża od początku leżały percepcyjne poszukiwania. Intensywne w swej kolorystyce i rozwibrowane M30 powstało rok po wielkim sukcesie wystawy w Muzeum Guggenheima. Fangor przebywał wtedy w Madison w stanie New Jersey gdzie do 1983 roku wykładał na Farleigh Dickinson University. Równolegle z intensywną działalnością akademicką artysta nie ustawał w indywidualnych poszukiwaniach malarskich skupiając się w pierwszej połowie lat 70. na roli koloru. Fangor chciał by kolor nie tylko wychodził ku widzowi ale też tworzył przestrzeń pomiędzy płótnem a obserwatorem. W M30 iluzja „wędrującego” koła osiągnięta została za pomocą zestawienia intensywnego, fluorescencyjnego okręgu z przygaszonym w barwie tłem. Efekt pulsowania wzmożony jest poprzez zatarcie granic między poszczególnymi elementami. Zastosowanie kształtów o kątach obłych, nieograniczających możliwości efektów bezkrawędziowych, takich jak jak fale, elipsy, koła, stanowiło jeden z warunków koniecznych do wywołania pozytywnej przestrzeni iluzyjnej. Obrazy malowane przez Fangora w latach 1958-1973 charakteryzował minimalzim, prostota i brak jakiejkolwiek faktury na powierzchni płótna. Tak jak pisze Bożena Kowalska: „niezależnie od obszaru odniesień i asocjacji obrazy Fangora (…), zwłaszcza zaś jego pulsujące światłem kręgi, mają na widza bezpośrednie działanie magnetyczne. Koncentrują uwagę, przykuwają myśl i wyobraźnię, zdają się wciągać w swój obszar magii i tajemnicy.” (cyt. za: Kowalska B., Twórcy – postawy. Artyści mojej galerii, Warszawa 2015, tom II, s. 112). „Interesowało mnie doznanie wizualne, nawet fizjologiczne działanie obrazu na percepcję. Zacząłem malować takie obrazy do zrobienia wystawy, która pokazywałaby, że przestrzeń między obrazami jest ważniejsza od obrazów.” powiedział Fangor w jednym z wywiadów w 2003 roku. Filozofia ta towarzyszyła artyście od końca lat 50. aż do połowy lat 70. kiedy ostatecznie zamknął ten rozdział swojej twórczości.

Polska, kolekcja prywatna
zakup w latach 90. z kolekcji prywatnej, USA

Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, bezsprzecznie należy do grona największych klasyków współczesności, którzy swoją twórczością nadali kształt całej polskiej sztuce okresu powojennego. Jest w czołówce najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów, którego obrazy podbijają nie tylko rodzimy ale i światowy rynek sztuki. Początkowo Fangora fascynował kubizm. W okresie socrealizmu namalował obraz Matka Koreanka, jedno ze sztandarowych dzieł tego kierunku, a także stworzył wiele plakatów. W drugiej połowie lat 50. zwrócił się ku sztuce abstrakcyjnej. Jego twórczość zdominowana została przez problematykę przestrzeni, pokrewną estetyce op-artu. „Studium przestrzeni”, pierwszy na świecie projekt typu environment, zrealizowany w 1958 roku razem ze Stanisławem Zamecznikiem w Salonie „Nowej Kultury” był niewątpliwie przełomowym momentem w karierze artysty. Przy wejściu na wystawę Wojciech Fangor zamieścił krótkie wyjaśnienie: „Celem tej wystawy jest przekazanie zależności przestrzennych pomiędzy obrazami. Nie interesuje mnie, co zachodzi w indywidualnym obrazie, lecz co zachodzi pomiędzy obrazami. Obrazy stają się anonimowymi elementami zespołu, który rozpoczyna nowe życie i spełnia się w przestrzeni rzeczywistej. Odbiorca przez wybór drogi i czasu staje się automatycznie współtwórcą dzieła”. Na pierwszą połowę lat 70. przypada okres kontynuacji badań nad problematyką iluzji przestrzeni. Powstają wielkoformatowe płótna, w dużej części oparte na motywie fali. W 1970 roku Wojciech Fangor otworzył swoją indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku. Było to wydarzenie przełomowe w życiu twórczym artysty. Mający już wówczas duże doświadczenie artystyczne Fangor zdawał sobie sprawę z kluczowej roli jaką odgrywała zależność między dziełem sztuki a otaczającą je przestrzenią. Relacja ta była ogromnie ważna w przypadku kół i fal toteż architektura wnętrza Muzeum Guggenheima spinała całą ekspozycję nadając jej odpowiedniego poszukiwanego przez Fangora wydźwięku.

Fangor musi być wyjątkowy – a przynajmniej w moim doświadczeniu jest wyjątkowy – jako malarz, o którym nie można powiedzieć, że się go oglądało dopóki nie zobaczy się jego dzieła w oryginale. (…) Kolory Fangora, zazwyczaj żywe, choć niekiedy przytłumione, wydają się płynąć i wirować na płótnie jak farby wlane do basenu. Albo powierzchnia koloru może pulsować na tle innego koloru, kurcząc się i rozkurczając jak ameba oglądana pod mikroskopem. Niekiedy wydaje się, że jedna z tych powierzchni zaraz odpłynie i zniknie z płótna. A jednocześnie powstaje wrażenie, że kolory zmieniają się, nie tylko pod względem intensywności, lecz także tonu barwy. (…) Jest on wielkim romantykiem op-artu, działającym nie według reguł, lecz według połączenia intuicji i eksperymentu, odwołującym się nie do rozumu, lecz do naszej tęsknoty za tym, co tajemnicze. Kiedy już to czysto wzrokowe wrażenie nowości się zatrze, okaże się, że ta sztuczka optyczna faktycznie jest czymś więcej niż tylko sztuczką i jawi się jako brama do nowego doświadczenia koloru i przestrzeni. – John Canaday Fangor’s Romantic Op, New York Times, Feb 15, 1970, p.103.