Polswissart

Pulsujące formy obłe i faliste toczące optyczną grę z widzem, którą pokazał Europie i Ameryce Fangor, miały niewątpliwie źródło w wielkiej młodzieńczej pasji artysty jaką była astronomia. Jeszcze w czasach dziecinnych skonstruował w rodzinnym Janówku swój pierwszy teleskop, dzięki któremu oddawał się obserwacjom ciał niebieskich. I jak mówił po latach astronomia nie interesowała go jako nauka, lecz jako wrażenie optyczne. A rozważania nad problemem światła emanującego doprowadziły go w późniejszych latach do nowych rozwiązań w dziedzinie sztuk wizualnych. Wywodzący się z tradycyjnej szkoły malarstwa dużą wagę przykładał do warsztatu. Powstanie każdego obrazu było starannie zaplanowanym procesem, któremu towarzyszyły szkice przygotowawcze, mniejsze i większe rysunki kredką czy flamastrem. Wyjazd z Polski i odkrycie materiałów niedostępnych dla plastyków tworzących za żelazną kurtyną otworzyło Fangora na zupełnie nowe możliwości. Zyskał dostęp do lepszych jakościowo farb ale też gatunków pędzli dających możliwości idealnego mieszania kolorów i delikatnego rozprowadzania ich na płótnie. Eksperymentowanie z tymi nowymi narzędziami pozwoliło Fangorowi nie tylko na poszerzenie palety koloru ale na uzyskanie efektu coraz delikatniejszych przejść jednej barwy w drugą.

Oferowana praca #2 namalowana została w 1964 roku w Paryżu. Dwa lata wcześniej Fangor przebywał w Waszyngtonie na stypendium w Institute for Contemporary Art. Z pierwszej podróży do Stanów Zjednoczonych przywiózł nowe obserwacje i doświadczenia zdobyte zarówno na poziomie teoretycznym jak i praktycznym. W czasie stypendium bowiem nie zaprzestał malowania, w USA powstała cała seria płócien, w których artysta pogłębiał studia nad relacją obraz- przestrzeń- widz. Po powrocie osiadł w stolicy Francji, bogaty o świeższe spojrzenie i z ugruntowanym już postanowieniem pozostania na Zachodzie malował. W tym właśnie czasie do jego palety zaczął powracać kolor. Był on dla Fangora równie istotnym kryterium co stosowanie form bezkrawędziowych – kół, elips czy fal. Zestawienie energetycznych barw, w przypadku #2 słonecznej żółci i pomarańczu z intensywną czerwienią oddziałuje na widza, wzmaga ostrość jego dialogu z obrazem. Mocnemu kolorowi towarzyszy odczucie harmonii i czystości formy wywołującej niemalże hipnotyczny efekt. #2 z 1964 roku wpisuje się doskonale w konsekwentnie realizowane przez Fangora poszukiwania iluzji przestrzeni rozwijającej się nie w głąb obrazu, ale w kierunku odbiorcy. Jest to zarazem jeden z najlepszych przykładów malarstwa z początkowego okresu dziś nazywanego potocznie op-artowskim.  Obrazy z początku lat 60. mają jedną szczególną cechę, którą jest widoczny jeszcze ślad pędzla, świadek niezwykle umiejętnego sposobu w jaki Fangor kreślił na białym płótnie kolejne okręgi. Wraz z upływem lat krawędź okręgów będzie ulegać coraz głębszemu zatarciu a przejścia między kolejnymi barwami staną się niemalże niezauważalne.

Warszawa, kolekcja prywatna USA, kolekcja spadkobierców Beatrice Perry Waszyngton, kolekcja Beatrice Perry

Gdańsk, Akademia Sztuk Pięknych, Fangor. Malarstwo, 10.2015.
Kraków, Muzeum Narodowe w Krakowie, Space as play, 2012.
Nowy Jork, Matthew Marks Gallery, Painting. Now and Forever. Part II, 07 – 08.2008

Fangor. Malarstwo [katalog wystawy], wyd. Akademia Sztuk Pięnych w Gdańsku, Gdańsk 2015, poz. 1.
Fangor. Space as play [katalog wystawy], wyd. Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2012, s. 145.
„Exit. Nowa sztuka w Polsce” kwartalnik, nr 3 (91), 2012 (strona okładkowa)

Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, bezsprzecznie należy do grona największych klasyków współczesności, którzy swoją twórczością nadali kształt całej polskiej sztuce okresu powojennego. Jest w czołówce najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów, którego obrazy podbijają nie tylko rodzimy ale i światowy rynek sztuki. Początkowo Fangora fascynował kubizm. W okresie socrealizmu namalował obraz Matka Koreanka, jedno ze sztandarowych dzieł tego kierunku, a także stworzył wiele plakatów. W drugiej połowie lat 50. zwrócił się ku sztuce abstrakcyjnej. Jego twórczość zdominowana została przez problematykę przestrzeni, pokrewną estetyce op-artu. „Studium przestrzeni”, pierwszy na świecie projekt typu environment, zrealizowany w 1958 roku razem ze Stanisławem Zamecznikiem w Salonie „Nowej Kultury” był niewątpliwie przełomowym momentem w karierze artysty. Przy wejściu na wystawę Wojciech Fangor zamieścił krótkie wyjaśnienie: „Celem tej wystawy jest przekazanie zależności przestrzennych pomiędzy obrazami. Nie interesuje mnie, co zachodzi w indywidualnym obrazie, lecz co zachodzi pomiędzy obrazami. Obrazy stają się anonimowymi elementami zespołu, który rozpoczyna nowe życie i spełnia się w przestrzeni rzeczywistej. Odbiorca przez wybór drogi i czasu staje się automatycznie współtwórcą dzieła”. Na pierwszą połowę lat 70. przypada okres kontynuacji badań nad problematyką iluzji przestrzeni. Powstają wielkoformatowe płótna, w dużej części oparte na motywie fali. W 1970 roku Wojciech Fangor otworzył swoją indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku. Było to wydarzenie przełomowe w życiu twórczym artysty. Mający już wówczas duże doświadczenie artystyczne Fangor zdawał sobie sprawę z kluczowej roli jaką odgrywała zależność między dziełem sztuki a otaczającą je przestrzenią. Relacja ta była ogromnie ważna w przypadku kół i fal toteż architektura wnętrza Muzeum Guggenheima spinała całą ekspozycję nadając jej odpowiedniego poszukiwanego przez Fangora wydźwięku.

Fangor musi być wyjątkowy – a przynajmniej w moim doświadczeniu jest wyjątkowy – jako malarz, o którym nie można powiedzieć, że się go oglądało dopóki nie zobaczy się jego dzieła w oryginale. (…) Kolory Fangora, zazwyczaj żywe, choć niekiedy przytłumione, wydają się płynąć i wirować na płótnie jak farby wlane do basenu. Albo powierzchnia koloru może pulsować na tle innego koloru, kurcząc się i rozkurczając jak ameba oglądana pod mikroskopem. Niekiedy wydaje się, że jedna z tych powierzchni zaraz odpłynie i zniknie z płótna. A jednocześnie powstaje wrażenie, że kolory zmieniają się, nie tylko pod względem intensywności, lecz także tonu barwy. (…) Jest on wielkim romantykiem op-artu, działającym nie według reguł, lecz według połączenia intuicji i eksperymentu, odwołującym się nie do rozumu, lecz do naszej tęsknoty za tym, co tajemnicze. Kiedy już to czysto wzrokowe wrażenie nowości się zatrze, okaże się, że ta sztuczka optyczna faktycznie jest czymś więcej niż tylko sztuczką i jawi się jako brama do nowego doświadczenia koloru i przestrzeni. – John Canaday Fangor’s Romantic Op, New York Times, Feb 15, 1970, p.103.