Polswissart

„Iniziazione” to posąg, który Mitoraj odlał w brązie w pojedynczym egzemplarzu w 1987 roku. Rzeźba odwołuje się do inicjacji jako momentu przejścia na wyższy poziom, rytuału mający swe korzenie w czasach antycznych i wiążącego się z najważniejszymi etapami w życiu mężczyzny. Ciało młodego wojownika do złudzenia przypomina posągi Erosów i Ikarów. Jego głowa jest opuszczona a oczy puste, jakby jeszcze niewidzące, co stanowi jasne odniesienie do greckiego terminu mystes (inicjowany) wywodzącego się od myo, „zamknąć” lub „zamknąć się”. W odniesieniu do starożytnych rytuałów inicjacyjnych mogło to jedynie sugerować obowiązek zachowania absolutnej tajemnicy. Ci, którzy byli inicjowani (mystai) mieli mieć oczy i usta zamknięte, inicjacja oznaczała wtajemniczenie. Mystai byli też przeciwstawiani tym, którzy widzieli, epoptai, tzn. brali udział w Misteriach co najmniej drugi raz. Mystes to zatem także „niewidzący”, „niedoświadczony”. Żeby widzieć musiał się poddać inicjacji. Ten moment ilustruje w niezwykłym posągu Mitoraj. U stóp młodzieńca leży obandażowana głowa, symbolizująca brak doświadczenia i niewiedzę. Na prawym ramieniu umieścił artysta twarz odkrytą, zwróconą ku górze mającą niewątpliwie znaczenie przeciwne – widzenia świata czyli mądrości i wiedzy. W posągu tym mógł Mitoraj uwiecznić tragiczną postać Antinousa, greckiego kochanka Hadriana. Samym cesarzem, jego fascynacją pięknem wywodzącym się z Grecji jak i dramatyczną miłością do młodego wojownika Mitoraj pasjonował się od pamiętnej wystawy w rzymskim Castel Sant’Angelo. Po latach wspominał: „Siedziałem tam i kontemplowałem piękna panoramę Rzymu. Rozmyślałem o biegu historii i jej nawrotach, przypominałem sobie niezwykłą postać Hadriana i jego fascynację greckością. Zadedykowałem mu nawet jeden z moich brązów, ale chciałbym poświęcić mu jeszcze wiele innych.” Niezależnie od źródeł inspiracji towarzyszących Mitorajowi przy tworzeniu tego unikatowego posągu postać młodego mężczyzny przekraczającego granicę oddzielającą dwa światy i wstępującego na ścieżki poznania i doświadczenia staje się odniesieniem uniwersalnym, z którym utożsamiać się można niezależnie od czasu i miejsca.

Włochy, kolekcja prywatna zakup od artysty w 1990 roku

(…) sztuka antyczna była i jest dla mnie ideałem, a także wiąże się z nostalgią za utraconym rajem. – Igor Mitoraj

(Constantini C., Blask kamienia, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 2003, s. 39)

Igor Mitoraj to jeden z najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy współczesnych, któremu udało się zyskać międzynarodowy rozgłos. Początki jego wielkiej kariery wiążą się z przeprowadzką w 1979 roku do Włoch. W małym miasteczku Pietrasanta, położonym u stóp górskiego łańcucha Alp Apuańskich, artysta odnalazł wszystko co było mu niezbędne do pracy. Bliskość kamieniołomów w Carrarze i Monte Altissimo już wcześniej uczyniły z Pietrasanta, nazywanej „Małymi Atenami”, siedzibę takich rzeźbiarzy jak Marino Marini czy Henry Moore. Tam też w połowie lat 80. trafiła znana włoska krytyk sztuki i jedna z najbardziej wpływowych kobiet w Rzymie – Maria Angiolillo. Zafascynowana Mitorajem, pomogła zorganizować mu pierwszą wielką wystawę, która odbyła się w Zamku Świętego Anioła w Rzymie w 1985 roku. Zwieńczony sukcesem pokaz otworzył rzeźbiarzowi drzwi do międzynarodowej kariery i zaowocował kolejnymi ważnymi ekspozycjami we Francji, Włoszech, Hiszpanii, Niemczech, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych. Dodatkowo artysta otrzymał zamówienia na szereg monumentalnych realizacji rzeźbiarskich takich jak m.in. kariatydy gmachu Prefektury Policji w Paryżu, fontanna w Mediolanie czy pomnik na Piazza Mignanelli w Rzymie.

Rzeźba Mitoraja wciela ideał klasycznego piękna ewokując zarazem, poprzez swą niekompletność, odczucie destrukcyjnego działania czasu. Nadwątlona gracja, naruszona elegancja, podupadła wielkość, fragment zamiast całości – stanowią estetyczne wartości sztuki doby postmodernizmu, której wyróżnikiem jest ciągły dialog między współczesnością i tradycją. „Mitoraj modeluje swoje rzeźby uszkodzone, podzielone, zniszczone, modeluje każdy fragment – rękę, nogę, oko, usta, genitalia, skrzydła, tułów – ale ta fragmentacja odzwierciedla stan człowieka i społeczeństwa: to »ja, podzielone«, rozszczepienie osobowości, przemoc człowieka nad drugim człowiekiem i nad samym sobą, głębokie konflikty świadomości z podświadomością, niepokojące autodestrukcyjne tendencje jakim jednostka poddaje się w dzisiejszym świecie. Mitoraj udowadnia, że piękno przetrwa każdą ranę, okaleczenie, wszelkie możliwe zniszczenia, tak jak przetrwa piękno płatków uciętego kwiatu” (Costantini C., Conversazioni con Igor Mitoraj, L’enigma della pietra, ed. Il Cigno, Roma 2004). Sam artysta nie lubił, gdy jego rzeźbom towarzyszyły przymiotniki takie jak „okaleczony”, „ułomny” czy „niepełnowartościowy”. „Nie lubię rzeźby, na którą patrząc wszystko się od razu widzi; trzeba odkryć ją samemu i długo dochodzić do sedna. Myślę, że sztuka powinna intrygować widza. Być tajemnicą. Może nawet zachować swój sekret na zawsze” – mawiał rzeźbiarz. Fragmentaryczność nie była dla niego tożsama z ułomnością. Stanowiła raczej symbol harmonii, która zniknęła wraz z końcem starożytnych cywilizacji. W ujęciu Mitoraja piękno rzeźby przyjęło wymiar ludzki, niedoskonały – w odróżnieniu od rzeźby klasycznej, która była odbiciem ideału, boskości i absolutu.