Polswissart

Wojciech Fangor był artystą malującym obrazy na pograniczu op-artu, które przyniosły mu światową sławę. Obraz Red I pochodzi z początku lat 60-tych, czyli pierwszych lat po obraniu kierunku, który sprawił, że Wojciech Fangor stał się ikoną sztuki polskiej XX wieku Na to do jakich rozwiązań formalnych doszedł artysta miało wpływ wiele aspektów i doświadczeń życiowych. Na pewno bardzo znacząca była znajomość ze Stanisławem Zamecznikiem, który wprowadził do jego zainteresowań przestrzeń jako środek i tworzywo do wyrażania artystycznych treści. Konsekwencją tych rozważań był wystawa „Studium Przestrzeni” w Salonie Nowej Kultury w Warszawie w 1958 roku. Obrazy przedstawione na aukcji miały ograniczoną kolorystykę, większość z nich była czarno biała chociaż zdarzyło się parę akcentów kolorystycznych w postaci czerwieni, żółci i błękitów. Przedstawiały „smugi” w pionie i poziomie, koła, elipsy i półkola- wszystkie o rozedrganych krawędziach przypominających sfumato. Prace były umieszczone na sztalugach rozmieszczonych w przestrzeni galeryjnej tak, aby widz sam decydował o kierunku zwiedzania. Obrazy tak niestandardowo ustawione oddziaływały na siebie nawzajem, ponieważ widz, zamiast czytać je po kolei, traktował je jako jedną kompozycję. W Sali galeryjnej powstawało pełno napięć na skutek różnic w przestrzenności i świetle poszczególnych prac. „Nie chodziło o poszczególne obrazy, ale o zależności między nimi. […] Na tradycyjnej wystawie jeden obraz odbiera się statycznie, ale żeby odebrać „Studium przestrzeni”, trzeba w nią wchodzić. Wynikają z tego różne konsekwencje. Przez wybór drogi odbiorca staje się współautorem dzieła, które nie jest zamkniętą w sobie konstrukcją, ale otwartym systemem do indywidualnego odbioru”. (Ślizińska M., Mazur A., rozmowa z Wojciechem Fangorem, kwiecień maj 2003, Wojciech Fangor, Warszawa 2003, CSW katalog, s.68) W tekście towarzyszącym prezentacji, Wojciech Fangor napisał: „Obrazy są anonimowymi częściami zespołu, który zaczyna się w przestrzeni rzeczywistej”. Podobnie pierwotnie na pracach oprócz kolorowych płaszczyzn o rozmytych konturach miały pojawić się przedstawienia figuratywne. Jednak po nałożeniu pierwszej warstwy farby, artysta odkrył, że namalowane przez niego formy, zamiast tworzyć iluzję przestrzeni w głąb obrazu, to wychodziły przed niego i igrały z ludzkim okiem. Obraz Red I powstał parę lat po wspomnianej wystawie. Jest on kontynuacją obranego wtedy kierunku. Na wystawie przestrzeń między pracami tworzyła autonomiczną niewidzialną instalację, a obrazy miały posłużyć jedynie jako ekrany, które pozwoliłyby dostrzec to, co pomiędzy nimi, a nie na nich. W tym wypadku stoimy przed jedną pracą, a efekty wspomnianej wystawy nadal trwa. Praca jest pionowa, chociaż aż prosi się, aby położyć ją, żeby czerwona smuga zamieniła się w złudzenie horyzontu. Artysta jednak na przekór nam oraz naszemu poczuciu komfortu stawia obraz na krótszej krawędzi. Czerwona łuna wydaje się teraz tylko małym wycinkiem jakiejś dużo większej całości. Niemal widzimy jej kontynuacje. Obraz opowiada o tym, czego nie widać, zadaje nam pytaniem, czym dla nas jest rozwibrowana czerwona krawędź, czego może być fragmentem.

Warszawa, kolekcja prywatna
Teksas, kolekcja prywatna

Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, bezsprzecznie należy do grona największych klasyków współczesności, którzy swoją twórczością nadali kształt całej polskiej sztuce okresu powojennego. Jest w czołówce najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów, którego obrazy podbijają nie tylko rodzimy ale i światowy rynek sztuki. Początkowo Fangora fascynował kubizm. W okresie socrealizmu namalował obraz Matka Koreanka, jedno ze sztandarowych dzieł tego kierunku, a także stworzył wiele plakatów. W drugiej połowie lat 50. zwrócił się ku sztuce abstrakcyjnej. Jego twórczość zdominowana została przez problematykę przestrzeni, pokrewną estetyce op-artu. „Studium przestrzeni”, pierwszy na świecie projekt typu environment, zrealizowany w 1958 roku razem ze Stanisławem Zamecznikiem w Salonie „Nowej Kultury” był niewątpliwie przełomowym momentem w karierze artysty. Przy wejściu na wystawę Wojciech Fangor zamieścił krótkie wyjaśnienie: „Celem tej wystawy jest przekazanie zależności przestrzennych pomiędzy obrazami. Nie interesuje mnie, co zachodzi w indywidualnym obrazie, lecz co zachodzi pomiędzy obrazami. Obrazy stają się anonimowymi elementami zespołu, który rozpoczyna nowe życie i spełnia się w przestrzeni rzeczywistej. Odbiorca przez wybór drogi i czasu staje się automatycznie współtwórcą dzieła”. Na pierwszą połowę lat 70. przypada okres kontynuacji badań nad problematyką iluzji przestrzeni. Powstają wielkoformatowe płótna, w dużej części oparte na motywie fali. W 1970 roku Wojciech Fangor otworzył swoją indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku. Było to wydarzenie przełomowe w życiu twórczym artysty. Mający już wówczas duże doświadczenie artystyczne Fangor zdawał sobie sprawę z kluczowej roli jaką odgrywała zależność między dziełem sztuki a otaczającą je przestrzenią. Relacja ta była ogromnie ważna w przypadku kół i fal toteż architektura wnętrza Muzeum Guggenheima spinała całą ekspozycję nadając jej odpowiedniego poszukiwanego przez Fangora wydźwięku.

Fangor musi być wyjątkowy – a przynajmniej w moim doświadczeniu jest wyjątkowy – jako malarz, o którym nie można powiedzieć, że się go oglądało dopóki nie zobaczy się jego dzieła w oryginale. (…) Kolory Fangora, zazwyczaj żywe, choć niekiedy przytłumione, wydają się płynąć i wirować na płótnie jak farby wlane do basenu. Albo powierzchnia koloru może pulsować na tle innego koloru, kurcząc się i rozkurczając jak ameba oglądana pod mikroskopem. Niekiedy wydaje się, że jedna z tych powierzchni zaraz odpłynie i zniknie z płótna. A jednocześnie powstaje wrażenie, że kolory zmieniają się, nie tylko pod względem intensywności, lecz także tonu barwy. (…) Jest on wielkim romantykiem op-artu, działającym nie według reguł, lecz według połączenia intuicji i eksperymentu, odwołującym się nie do rozumu, lecz do naszej tęsknoty za tym, co tajemnicze. Kiedy już to czysto wzrokowe wrażenie nowości się zatrze, okaże się, że ta sztuczka optyczna faktycznie jest czymś więcej niż tylko sztuczką i jawi się jako brama do nowego doświadczenia koloru i przestrzeni. – John Canaday Fangor’s Romantic Op, New York Times, Feb 15, 1970, p.103.