Polswissart

Już od wczesnego etapu artystycznej aktywności prace Ryszarda Winiarskiego budziły wielkie zainteresowanie krytyków sztuki. Jego obrazy w 1966 roku, gdy właśnie skończył 30 lat i otrzymał dyplom ukończenia studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, uzyskały Grand Prix na Sympozjum Artystów - Plastyków i Naukowców w Puławach. W roku 1969 w Musee Galliera w Paryżu Winiarski wspólnie z innymi artystami związanymi z Muzeum Sztuki w Łodzi (m.in. Katarzyną Kobro, Edwardem Krasińskim, Jerzym Nowosielskim) zaprezentował swoje prace na wystawie pt. „Nowoczesne malarstwo polskie. Źródła i poszukiwania”. Wystawa ta, przygotowana przez łódzkie muzeum, posiadała charakter problemowy i pokazywała wybrane zjawiska w okresie od formizmu po rok 1968. Wystawa spotkała się z entuzjastycznym odbiorem. Dzięki temu przedsięwzięciu zachodni świat artystyczny, kręgi kolekcjonerskie i krytycy sztuki mogli po raz pierwszy na taką skalę zapoznać się z twórczością trzydziestotrzyletniego wówczas Ryszarda Winiarskiego. Od tamtej pory zainteresowanie jego sztuką w Europie i na świecie rosło, czego dowodem był udział artysty w wiodących wystawach, jak Międzynarodowe Biennale Konstruktywizmu w Norymberdze (1969 i 1971) czy Biennale w Sao Paulo (1969). Do niezwykle ważnych wydarzeń zaliczyć na pewno trzeba indywidualną wystawę, jaką w roku 1974 przygotował Ryszardowi Winiarskiemu w Mediolanie włoski kolekcjoner i marszand sztuki współczesnej Arturo Schwarz, założyciel legendarnej już Galleria Schwarz promującej twórczość m.in. Marcela Duchamp, Man Raya czy Jean Arp. Na indywidualną wystawę Arturo Schwarz osobiście wybrał kilkanaście prac Winiarskiego. Kompozycje składające się z biało czarnych kwadratów są znakiem rozpoznawczym twórczości artysty. Ich układ nie wynikał z intencji Winiarskiego, ale z systemów, które kreował, aby losowo zapełniać przestrzeń obrazu. Zmienną mógł być rzut monetą, kością, taśmy z maszyny do liczenia albo tablice matematyczne. Sam ten proces jest w sobie dziełem. Efekt końcowy jest jedynie tym, co po nim pozostaje. Początkowo obrazy, które powstawały, Winiarski nazywał „obszarami”, ponieważ to moment tworzenia miał dla artysty szczególne znaczenie, a nie same prace. Pragnął pokazać mechanizm działania przypadku, ograniczając swój udział artystyczny w dziele, do przygotowania algorytmów i posłusznego wykonywania ich wyników. Mimo iż powstające w sposób nietypowy i zaprzeczający tradycyjnym metodom malarskim, prace Winiarskiego noszą tak silne cechy indywidualności ich twórcy, że są bezbłędnie rozpoznawalne pod każdą szerokością geograficzną, a sam artysta już w latach 70. stał się – obok Fangora, Stażewskiego, Opałki i Abakanowicz – jednym z najbardziej rozpoznawalnych współczesnych twórców polskich na świecie.

Warszawa, kolekcja prywatna

Cała moja twórczość, do dzisiaj z grubsza biorąc, jest budowana na tych dwóch obiektywnych mechanizmach, na porządku i przypadku. Porządkiem nazywam te doświadczenia, które są przypisane ciągom liczbowym, przypadkiem zaś te, w których uruchomiony został taki czy inny mechanizm losowy. (…) Na początku to, co robiłem miało służyć przede wszystkim pewnej demonstracji, demistyfikacji określonego obszaru sztuki po to, by zamienić go w obszar konkretnego, rzetelnego doświadczenia. Konsekwencją takiej postawy było odrzucenie wszelkiej myśli o ekspresji, wszelkiej myśli o wrażliwym odbiorze tego, co robię. – Ryszard Winiarski
(cyt. za: Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973-1974, Polski Dom Aukcyjny „Sztuka”, Kraków 2002, s. 20)

Ryszard Winiarski urodził się w 1936 we Lwowie. Przez ostanie dwa lata studiów, które realizował na Wydziale Mechaniki Precyzyjnej Politechniki Warszawskiej, zdecydował się uczęszczać jako wolny słuchacz do pracowni malarstwa warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1960 roku podjął już regularną naukę na Wydziale Malarstwa. Jego profesorami byli m.in. Aleksander Kobzdej, Stanisław Szczepański, Jan Wołodyński, Julian Pałka i Władysław Daszyński. W czasie studiów artystycznych uczęszczał na prowadzone przez Mieczysława Porębskiego seminarium poświęcone związkom i zależnościom pomiędzy sztuką a nauką. Wykłady te miały kluczowy wpływ na dalszą twórczość Winiarskiego i temu zagadnieniu artysta postanowił poświęcić temat pracy dyplomowej: „Zdarzenie – informacja – obraz”. Tytuł magistra obronił w 1966 roku, łącząc w swoim dyplomie sztukę z teorią programowania obrazów. Prace wykonane według tych założeń zaprezentował jeszcze w tym samym roku na jednej z najważniejszych imprez polskiej awangardy – Sympozjum Artystów Plastyków i Naukowców w Puławach. Jego koncepcja artystyczna była bardzo dojrzała i oryginalna, wsparta serią prac inspirowanych rachunkiem prawdopodobieństwa. Winiarski zaproponował w niej przełożenie wybranych zagadnień z obszaru nauk ścisłych, takich jak statystyka, teoria gier czy przypadek – na język sztuki. W 1981 roku objął pracownię „Problemy malarstwa w architekturze i w otoczeniu człowieka” na macierzystej uczelni. Przez dwie kadencje (1985-1987 i 1987-1990) pełnił funkcję prorektora warszawskiej ASP. W 1990 roku otrzymał tytuł profesora.

Winiarski to jeden z najwybitniejszych reprezentantów nurtu abstrakcji geometrycznej wywodzącej się z tradycji konstruktywizmu. Zgodnie z założeniami swojego programu, od 1965 roku budował obrazy w oparciu o stały moduł – kwadrat pokryty czarną lub białą farbą. Ułożenie kwadratów i ich kolor są przypadkiem uzależnionym od rzuconej kostki do gry lub układu losowego. „Intencją artysty było odrzucenie przestarzałych norm tradycyjnej estetyki, wszelkich obowiązujących dotąd i nauczanych w szkołach zasad dotyczących malarstwa, łącznie z regułami budowy kompozycji czy rozwiązań kolorystycznych i światłocieniowych. Winiarski zanegował samą ideę obrazu jako dzieła sztuki kształtowanego świadomie przez artystę i noszącego cechy jego twórczej indywidualności. Dążeniem malarza było stworze nie sztuki bezosobowej, wyzbytej z wszelkiej emocji; sztuki, której nie da się ocenić z punktu widzenia wartości estetycznych, ale której sens można wyjaśnić racjonalnie, logicznie i precyzyjnie” (Kowalska B., Ryszard Winiarski. Na pograniczu matematyki i sztuki, [w:] Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973-1974 [katalog wystawy], Kraków 2002, ss. 8-9). Celem nie był obraz sam w sobie, ani jego estetyka – Winiarskiego interesował sam proces twórczy, sterowany rządzący się prawami gry. Artysta wyprzedzał swój czas, wprowadzając do swoich prac elementy konceptualizmu. Nie używał terminu „obraz”, ale „obszar” lub „próby wizualnej reprezentacji układów statystycznych”. Jego dzieła znajdują się w wielu prywatnych i publicznych kolekcjach m.in. w Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowym w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie i Poznaniu, a także w McCrory Collection w Nowym Jorku oraz Muzeum Sztuki Nowoczesnej w New Delhi.