Polswissart

W przededniu pogrzebu Igora Mitoraja włoska prasa pisała o nim: «Współczesny klasyk»: tym mianem nagradza się zbyt wielu dzisiejszych artystów. Igor Mitoraj był nim naprawdę. Nowym odczytaniem klasycznej formy, gigantycznymi i ponadczasowymi wyobrażeniami ludzkiego ciała zdobył popularność i szczerą miłość. („II Sole 24 ore" z 12 października 2014).

Rzeźba Mitoraja wciela ideał klasycznego piękna, ewokując zarazem – poprzez swą niekompletność – odczucie destrukcyjnego działania czasu. Nadwątlona gracja, naruszona elegancja, podupadła wielkość, fragment zamiast całości – to wartości estetyczne same w sobie znajdujące uznanie w sztuce doby postmodernizmu, którego wyróżnikiem jest ciągły dialog między współczesnością i tradycją. Sam artysta nie lubił, gdy jego rzeźbom towarzyszyły przymiotniki okaleczone, ułomne, niepełnowartościowe. Mitoraj mawiał: „Nie lubię rzeźby, na którą patrząc wszystko się od razu widzi; trzeba odkryć ją samemu i długo dochodzić do sedna. Myślę, że sztuka powinna intrygować widza. Być tajemnicą. Może nawet zachować swój sekret na zawsze”. Dla artysty fragmentaryczność nie jest tożsama z ułomnością. Ma być natomiast symbolem harmonii, która zniknęła wraz z końcem starożytnych cywilizacji, a piękno rzeźby przyjmuje wymiar ludzki, ziemski w odróżnieniu od rzeźby klasycznej, która była odbiciem ideału, boskości i absolutu.

Mitoraj kojarzony jest powszechnie z przedstawieniami męskimi – półbogów, herosów o charakterystycznym mocnym rysie klasycznym. Kobieta w pracach Igora Mitoraja występuje rzadziej, dlatego prezentowana rzeźba jest szczególnie interesująca. „Maria” ukazana jest w podobnym geście jak inne kobiece przedstawienia autorstwa Mitoraja: „Całujący anioł” z 2004 roku i „Zwiastowanie” z 2006 roku (rzeźbę można podziwiać m.in. na drzwiach wejściowych kościoła Matki Bożej Łaskawej w Warszawie). Wszystkie wspomniane kompozycje przedstawiają kobiecą sylwetkę z delikatnie pochyloną głową oraz zadumą rysującą się na twarzy. Nie inaczej jest w przypadku „Marii”. Pełnoplastyczne przedstawienie Matki Boskiej pokazuje jeszcze lepiej maestrię rzeźbiarza. Szaty pięknej, skupionej, jakby półsennej Madonny są finezyjne i delikatne, jak tzw. mokre szaty czasów Grecji klasycznej. W jednej z rozmów Mitoraj przyznał: "ponieważ ludzie patrzą kliszami także na sztukę, chciałbym powiedzieć, że moja sztuka nie jest kopią antyku. Staram się tylko tchnąć ducha antyku, reszta jest jak najbardziej współczesna" (fragment rozmowy z Łukaszem Radwanem, Życie musi być usłane kolcami. Rozmowa z Igorem Mitorajem, rzeźbiarzem, "Wprost" 2009, nr 29). Patrząc na „Marię” nie sposób nie dostrzec owej harmonii kształtów, która jest jednym z wyznaczników rzeźby klasycznej. Ale uderza w rzeźbie również inna warstwa znaczeniowa skonstruowana wokół fragmentaryczności przedstawienia. Podkreśla ona ludzki wymiar Matki Boskiej najpełniej objawiający się w momencie, w którym została przez Mitoraja ukazana – w chwili zwiastowania. Maria wybrana przez Boga na matkę Zbawiciela jest przede wszystkim kobietą. Ludzka kondycja Matki Boskiej zdaje się najbardziej interesować artystę. Jej przeżycia, emocje, świadomość własnej kruchości i niedoskonałości przy równoczesnej mocy wypływającej z bezgranicznego zaufania. Boskość Marii wydaje się podkreślać tu jedynie wybrana przez artystę niebieskawa patyna. Kolor niebieski to kolor nieba, czyli także świata wiecznego. Kolor ten może wskazywać na Jej świętość, która jest odbiciem świętości Boga.

Piękno rzeźb Mitoraja czerpiące ze świata klasycznego nie jest idealne ani absolutne, ma wymiar ludzki, ziemski, choć — jak mówił artysta — Idea duszy jest w mojej twórczości stale obecna. Przez duszę rozumiem najgłębszą część nas samych i wierzę, że to w niej trwa i rozwija się ten nieśmiertelny archetyp, jakim jest idea PIĘKNA (Costanzo C., Igor Mitoraj. Blask kamienia, przeł. S. Kasprzysiak. Kraków 2003, s. 67)

(…) sztuka antyczna była i jest dla mnie ideałem, a także wiąże się z nostalgią za utraconym rajem. – Igor Mitoraj

(Constantini C., Blask kamienia, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 2003, s. 39)

Igor Mitoraj to jeden z najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy współczesnych, któremu udało się zyskać międzynarodowy rozgłos. Początki jego wielkiej kariery wiążą się z przeprowadzką w 1979 roku do Włoch. W małym miasteczku Pietrasanta, położonym u stóp górskiego łańcucha Alp Apuańskich, artysta odnalazł wszystko co było mu niezbędne do pracy. Bliskość kamieniołomów w Carrarze i Monte Altissimo już wcześniej uczyniły z Pietrasanta, nazywanej „Małymi Atenami”, siedzibę takich rzeźbiarzy jak Marino Marini czy Henry Moore. Tam też w połowie lat 80. trafiła znana włoska krytyk sztuki i jedna z najbardziej wpływowych kobiet w Rzymie – Maria Angiolillo. Zafascynowana Mitorajem, pomogła zorganizować mu pierwszą wielką wystawę, która odbyła się w Zamku Świętego Anioła w Rzymie w 1985 roku. Zwieńczony sukcesem pokaz otworzył rzeźbiarzowi drzwi do międzynarodowej kariery i zaowocował kolejnymi ważnymi ekspozycjami we Francji, Włoszech, Hiszpanii, Niemczech, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych. Dodatkowo artysta otrzymał zamówienia na szereg monumentalnych realizacji rzeźbiarskich takich jak m.in. kariatydy gmachu Prefektury Policji w Paryżu, fontanna w Mediolanie czy pomnik na Piazza Mignanelli w Rzymie.

Rzeźba Mitoraja wciela ideał klasycznego piękna ewokując zarazem, poprzez swą niekompletność, odczucie destrukcyjnego działania czasu. Nadwątlona gracja, naruszona elegancja, podupadła wielkość, fragment zamiast całości – stanowią estetyczne wartości sztuki doby postmodernizmu, której wyróżnikiem jest ciągły dialog między współczesnością i tradycją. „Mitoraj modeluje swoje rzeźby uszkodzone, podzielone, zniszczone, modeluje każdy fragment – rękę, nogę, oko, usta, genitalia, skrzydła, tułów – ale ta fragmentacja odzwierciedla stan człowieka i społeczeństwa: to »ja, podzielone«, rozszczepienie osobowości, przemoc człowieka nad drugim człowiekiem i nad samym sobą, głębokie konflikty świadomości z podświadomością, niepokojące autodestrukcyjne tendencje jakim jednostka poddaje się w dzisiejszym świecie. Mitoraj udowadnia, że piękno przetrwa każdą ranę, okaleczenie, wszelkie możliwe zniszczenia, tak jak przetrwa piękno płatków uciętego kwiatu” (Costantini C., Conversazioni con Igor Mitoraj, L’enigma della pietra, ed. Il Cigno, Roma 2004). Sam artysta nie lubił, gdy jego rzeźbom towarzyszyły przymiotniki takie jak „okaleczony”, „ułomny” czy „niepełnowartościowy”. „Nie lubię rzeźby, na którą patrząc wszystko się od razu widzi; trzeba odkryć ją samemu i długo dochodzić do sedna. Myślę, że sztuka powinna intrygować widza. Być tajemnicą. Może nawet zachować swój sekret na zawsze” – mawiał rzeźbiarz. Fragmentaryczność nie była dla niego tożsama z ułomnością. Stanowiła raczej symbol harmonii, która zniknęła wraz z końcem starożytnych cywilizacji. W ujęciu Mitoraja piękno rzeźby przyjęło wymiar ludzki, niedoskonały – w odróżnieniu od rzeźby klasycznej, która była odbiciem ideału, boskości i absolutu.