Polswissart

nie
to
co jest
a
to
czego nie ma
jest bardziej
niż
to
co jest
*
będąc
kim jestem
jestem
kim nie jestem
nie będąc
kim jestem
nie jestem
kim jestem

- Stanisław Dróżdż
(Miniatury, w: „Odra” 1969, nr 5, s. 79–80.)

(...) zwykle jest tak, że nagle mi się coś objawia. Zawsze coś innego. Czasem chodzę z myślą przez wiele dni, a czasem tygodni i niczego nie notuję. I nagle ten przebłysk jest impulsem. Biorę długopis i szoruję po kartce papieru – tak zwykle powstają moje teksty. Świadomie i w podświadomości. Lub odwrotnie, ale zawsze się zazębiają te dwie rzeczy. Moja podświadomość gdzieś tam ciągle pracuje na określonych pasmach i to są te same pasma, z których korzystam przy robieniu tekstów konkretystycznych. Jeśli coś z podświadomości przeciśnie się do świadomości, nawet zupełnie niewinny przedmiot, jakaś cyferka, komórka, cokolwiek, luka lub słowo, to wtedy zaczynam już pracować nad tekstem. Nad pojeciokształtem.

– Stanisłąw Dróżdż
(Dawidek Gryglicka M., Odprysk poezji. Stanisław Dróżdż mówi / The piece of poetry. Conversation with Stanisław Dróżdż, Korporacja Ha!art, Kraków-Warszawa 2013, s. 201) 

Stanisław Dróżdż, konceptualista i twórca poezji konkretnej, to jeden z najbardziej znaczących artystów polskiej awangardy lat 60. i 70. XX w. Absolwent filologii polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie studiował w latach 1959-1964, od1967 roku tworzył prace z pogranicza literatury i sztuk wizualnych, określane przez niego jako „pięciokształty” – czyli „metaforyczno-formalne samoanalizujące kodyfikatory rzeczywistości, integrującymi naukę i sztukę, poezję i plastykę”. Oznacza to, że są zarazem tekstem i obrazem – kategorie te są zmienne i równoczesne. Nieraz były to pojedyncze litery, teksty słowne, teksty cyfrowe, teksty znakowe lub obiektowe. Badał słowa, poszukiwał najczystszych form, skupiał się na plastycznym przedstawieniu wyrazu tak, by jak najsilniej oddziałał on na wyobraźnię. W owych poszukiwaniach łączył symbole językowe z systemami matematycznymi. Tworzył zarówno prace dwuwymiarowe (czarne litery i znaki na białym płótnie, później na pleksi), jak i duże instalacje. Wśród tych ostatnich najbardziej znaną jest praca Między, pokazana po raz pierwszy w Galerii Foksal w 1977 roku. Inne jego realizacje, zaliczane do światowej klasyki nurtu, to Zapominanie, było-jest-będzie, Samotność (1967). Artysta reprezentował Polskę na najważniejszych wystawach sztuki konceptualnej i poezji konkretnej na świecie, m.in. sound text – concrete poety – visual texts w Stedelijk Museum w Amsterdamie (1970-1972), 50. Biennale Sztuki w Wenecji (2003), oraz Beyond Geometry, Experiments in Form, 1940s-1970s w Los Angeles County Museum of Art w Los Angeles (2004). Z jednej strony dzieła artysty są bardzo chłodne, matematyczne i minimalistyczne, z drugiej towarzyszy im głęboka refleksja natury egzystencjalnej. „(…) poezja konkretna polega na wyizolowaniu, zautonomizowaniu słowa. Wyizolowaniu go z kontekstu językowego, wyizolowaniu go także z kontekstu rzeczywistości pozajęzykowej, żeby słowo jak gdyby samo w sobie i dla siebie znaczyło. W poezji konkretnej forma jest zdeterminowana treścią, a treść formą. Poezja tradycyjna opisuje obraz. Poezja konkretna pisze obrazem” mówił Stanisław Dróżdż.

Prezentowany obiekt to podświetlony box, na którym artysta powtórzył powstałą w 1972 roku kompozycję „Przybywanie ubywania, ubywanie przybywania”. Nałożone na siebie dwa ciągi konturowo potraktowanych cyfr od 1 do 9 oraz w odwrotnej kolejności tworzą dwuznaczny zapis. Jedynka jest jednocześnie dziewiątką, dwójka – ósemką, trójka – siódemką itd. Początek staje się końcem a koniec – początkiem. Jedynie środek, w postaci cyfry 5, pozostaje niezmienny. „Powstała tu sytuacja rodzi zapotrzebowanie na nową estetykę, opartą głównie na matematyce i logice jako kryteriach bardziej zobiektywizowanych i uniwersalnych niż historycznokulturowe (…). Tradycyjne kryteria estetyki wydają się coraz bardziej niewystarczające i niefunkcjonalne; dążenie do poznania prawdy sprawia bowiem, że bardziej chcemy wiedzieć i rozumieć niż irracjonalnie – bez obiektywniejszego sprawdzianu – czuć” – pisał w 1968 roku Stanisław Dróżdż (Pojęciokształty, w: „Odra” 1968, nr 12).

Berlin, Galerie Guardini, Stanisław Dróżdż. anfangenden. Begriffsgestalten. Konkrete poesie. Arbeiten 1967 – 2007, 2011
Rzym, Studio d’Arte Contemporanea Pino Casagrande, Stanisław Dróżdż. Antologica, 2010
Warszawa, CSW Zamek Ujazdowski, Początekoniec. Pojęciokształty, poezja konkretna, prace z lat 1967-2008, 2009-2010
Warszawa, Galeria Appendix 2, Przestrzenie poezji konkretnej, 2008

Urodzony w 1939 roku Stanisław Dróżdż to autor poezji konkretnej oraz instalacji. Tworzył prace, które określał „pojęciokształtami” – wzmacniał znaczenie słów za pomocą typografii. W swojej twórczości rozwijał temat przemijania i czasu. Był absolwentem filologii polskiej na Uniwersytecie Wrocławskim. Studia zakończył w 1964 roku i w tym samym czasie zadebiutował jako poeta, publikując wiersze w „Arce. Informatorze Klubu Młodzieży Artystycznej ZSP”. Po trzech latach zaczął tworzyć pierwsze teksty konkretne, którym poświęcił całą swoją przyszłą praktykę artystyczną. W 1968 roku po raz pierwszy zaprezentował poezję konkretną w Galerii „Pod Moną Lizą” we Wrocławiu.

Dróżdż za pomocą typografii szukał formy, która pozwoliłaby słowom oddziaływać na widza nie tylko swoim znaczeniem, ale też kompozycją. W ten sposób litery stały się jego artystycznym medium, a on – artystą wizualnym. Pracował nie tylko z literami, ale również z cyframi oraz znakami. Tworzył dwuwymiarowe kompozycje na płótnie i na pleksi oraz trzywymiarowe instalacje. Cechą charakterystyczną jego prac jest ich minimalistyczny charakter zamknięty w gamie dwóch kolorów: bieli i czerni.

Od 1971 roku wystawiał w warszawskiej Galerii Foksal. W 1977 roku zaprezentował tam instalację „Między”. Publiczność mogła wejść do przestrzeni, której ściany były pokryte literami tytułowego słowa. Nigdzie jednak nie było ono zapisane w poprawnej kolejności. Widz oglądał słowo będąc w jego wnętrzu, z perspektywy muchy (tak artysta określał uczucie, jakie wywoływały jego instalacje). Praca „Między” została odtworzona w 2004 roku w Los Angeles County Museum of Art w Kalifornii.

W 1979 roku Dróżdż opublikował książkę pt.: „Poezja konkretna. Wybór tekstów polskich oraz dokumentacja z lat 1967-77”. W 2001 roku został laureatem nagrody Fundacji Nowosielskich. W tym samym czasie zaprezentował na 400 bilbordach w Polsce pracę „Lub”. Była to akcja towarzysząca wystawie w krakowskim „Bunkrze Sztuki”. W 2002 roku artysta zrezygnował z charakterystycznych czarnych znaków i liter podczas wystawy w Galerii Foksal. Stworzył tam ekspozycję site specific, którą można było oglądać jedynie z korytarza, ponieważ przestrzeń galerii została wypełniona rozciągniętą przeźroczystą żyłką.

Artysta reprezentował Polskę w 2003 roku na 50. Biennale Sztuki w Wenecji instalacją „Alea iacta est / Kości zostały rzucone”. Pokrył ściany pawilonu kostkami do gry, które prezentowały 46 656 wariantów rzutu sześcioma kostkami. Na środku stał stół, na którym można było samemu zagrać, a następnie odnaleźć swoją kombinację na instalacji stworzonej przez Dróżdża. Praca została przekazana Muzeum Sztuki w Łodzi jako depozyt. Wystawa retrospektywna z 2008 roku w galerii Appendix2 była ostatnią ekspozycją artysty za jego życia. Jego starsze prace zostały zreinterpretowane na innych materiałach jak np. pleksi oraz w wersji wideo-animacji. Praca „Przybywanie / Ubywania” z 1992 roku została zaprezentowana w formie lightboxu.

Realizacje Dróżdża można oglądać na ekspozycjach w kraju m.in. w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi czy w warszawskim Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski. Za granicą znajdują się one m.in. w kolekcjach Museum of Contemporary Art w Los Angeles, Schwarz Galeria d'Arte w Mediolanie i Museum of Modern Art w Hunfeld.